-
- ارزش ها و نگرش هایی همچون قضاوت ارزشی، عزت نفس، و مراقبت از خود، دیگران و محیط زیست.
- خلاقیت و روحیه ابداع که به عنوان بخشی از تربیت شهروندی محسوب شده و توانایی ارتباط اثربخش و مشارکت خلاقانه در تمام ابعاد زندگی را به نمایش می‌گذارد.
کریک[۳۷] (۲۰۰۰) یکی از مربیان برجسته انگلیسی در ماموریتی که از طرف وزارت آموزش و پرورش انگلستان به منظور تهیه و تدوین برنامه درسی تربیت شهروندی برای کلیه مقاطع تحصیلی به گروه وی محول شده بود، مؤلفه ها و عناصر تربیت شهروندی را در چهار زمینه مفاهیم، دانش، مهارت و نگرش که فراگیران بایستی از طریق آموزش مدرسه ای به دست آورند، طبقه بندی می‌کند. هر یک از عناصر به همراه معرف و شاخص های آن ها در جدول ۱-۲ آمده است.
جدول (۱-۲) مؤلفه ها و عناصر تربیت شهروندی(کریک، ۲۰۰۰)
مفاهیم کلیدی
دانش
مهارت
نگرش
دمکراسی و نظام استبدادی
مسائل و وقایع روز و معاصر در سطح محلی، ملی و بین‌المللی
توانایی انجام گفتگوی منطقی هم به صورت کلامی و هم به صورت نوشتاری
علاقمندی به مصلحت عمومی
همکاری و تعارضات
ماهیت جوامع دمکراتیک از جمله چگونگی کارکرد و تغییر این جوامع
توانایی همکاری و فعالیت اثربخش با دیگران
اعتقاد به شرافت انسانی و برابری
برابری و تنوع
وابستگی متقابل افراد و جوامع محلی و داوطلب
توانایی ارج نهادن و اهمیت دادن به تجارب و دیدگاه های دیگران
علاقمندی به حل تعارضات
انصاف، عدالت، برابری در برابر قانون و حقوق بشر
ماهیت تنوع، نارضایتی و اختلافات اجتماعی
مهارت تسامح و تساهل در برابر عقاید دیگران
علاقمندی به فعالیت با دیگران و برای دیگران همراه با توافق همدلانه
آزادی و نظم
حقوق و مسئولیت های قانونی و اخلاقی افراد و جوامع
توانایی دستیابی به شیوه مسئله گشایی
گرایش به فعالیت مسئولانه
فرد و اجتماع
ماهیت چالش های اجتماعی، اخلاقی و سیاسی مبتلا به افراد و جوامع
توانایی به کارگیری منتقدانه رسانه ها و فن آوری های نوین برای گردآوری اطلاعات
پیش اندیشی و ارزیابی اثرات و نتایج اقداماتی که ممکن است بر دیگران تاثیر بگذارد و پذیرش مسئولیت ها و پیامدهای پیش‌بینی نشده یا ناگوار
حقوق و وظایف
– حقوق و مسئولیت های شهروندان به عنوان مصرف کننده، کارگر، کارفرما، خانواده و اعضای جامعه
– منشور حقوق بشر و موضوعات مرتبط با آن
– توسعه پایدار و مسائل زیست محیطی
توانایی شناسایی، واکنش و تاثیرگذاری بر چالش ها و نهادهای اجتماعی، سیاسی و اخلاقی
– قضاوت و اقدام بر اساس اصول اخلاقی
– روحیه عدالت خواهی
– تعهد به برابری فرصت ها و برابری جنسیتی
– تعهد به ارائه خدمات داوطلبانه
– دلمشغولی نسبت به حقوق بشر
– دلمشغولی نسبت به محیط زیست
۲-۱۱- سطوح و ابعاد شهروندی
آموزش شهروندی در بافت های متفاوتی صورت می‌گیرد و ابعاد گوناگونی دارد، مانند: ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی (کدیور، ۱۳۸۴). شهروندی تعلق جامعه های گوناگون محلی، ملی و جهانی و عضویت داشتن در جامعه سیاسی است، که هر سه بستر شهروندی محلی، ملی و جهانی اگاهی از مناسبات و روابط در آن بستر و توانایی فهم و تجزیه تحلیل کردن مسائل و تلاش برای حل مسالمت آمیز آن ها و رعایت ارزش های اخلاقی و انسانی همچون عدالت، برابری و آزادی شرط اساسی رفتار مطلوب شهروندی است (طاهرپور و شرفی، ۱۳۸۷). از سوی دیگر شهروندی فعال و مسئولانه فقط به معنای تعلق به جوامع گوناگون محلی، ملی و جهانی نیست بلکه به معنای مشارکت فعال در زندگی اجتماعی و نهادهای جمعی نیز هست. کاگان[۳۸] (۲۰۰۰) در بحث از شهروندی به چهار بعد اشاره می‌کند:
-
- بعد شخصی
-
- بعد اجتماعی
-
- بعد مکانی
- بعد زمانی
این صاحب‌نظران با ارائه دو بعد زمانی و مکانی شهروندی، توجه متخصصان برنامه درسی را به این ابعاد جلب کرده و معتقدند که برنامه درسی مناسب برای شهروندی باید این جنبه ها را در کانون توجه خود قرار دهد. شکل زیر رابطه بین این دو بعد جدید به همراه سه سطح محلی، ملی و جهانی شهروندی را به تصویر می کشد:
آینده
حال
زمانی
ملی
محلی
جهانی
گذشته
مکانی
شکل (۲-۳) ابعاد مکانی و زمانی برنامه درسی شهروندی(کاگان، ۲۰۰۰)
۲-۱۱-۱- بعد شخصی
این بعد پرورش مهارت ها و توانایی تحلیل انتقادی مسائل و اتخاذ تصمیم هایی به لحاظ اجتماعی مسئولانه را در بر می‌گیرد. بعد شخصی شهروندی مستلزم آن می‌باشد که شهروندان به رفتار و اخلاق مدنی و شهروندی خود پی برده و بر آن اساس زندگی کنند و همچنین با تأمل بر روی این رفتارها آن ها را مورد تجدیدنظر قرار دهند.
۲-۱۱-۲-بعد اجتماعی:
بعد اجتماعی شهروندی بر این امر اذعان دارد که افراد یک جامعه نیازمند تعامل با همدیگر بوده و این تعامل اغلب بین افرادی که دارای رفتارها و ارزش های متفاوتی هستند، صورت می‌گیرد. شهروندان به طرق گوناگون بحث و گفتگو، تأمل و تفکر و همچنین اقدام عملی در زندگی سیاسی و اجتماعی خود درگیر هستند. که در این زمینه پیشنهاد می‌کند همچنان که موضوع سیاسی مالی بشدت مورد توجه است باید برای بسط و توسعه سرمایه اجتماعی نیز سرمایه گذاری وسیعی تدارک ببینیم، وی سرمایه اجتماعی را به عنوان جریاناتی که بین مردم وجود دارد و شبکه ها، هنجارها و اعتماد عمومی را به وجود آورده و هماهنگی و همکاری به منظور کسب منافع دوسویه را تسهیل می‌کند، تعریف می‌کند. فضای عمومی ای که بدین طریق به وجود می‌آید، جامعه ای را سبب می‌گردد که در آن افراد جهت دستیابی به اهداف مدنی با همدیگر فعالیت می‌کنند. نمونه ای از این فعالیت ها از رسانه ها توسط جنبش های طرفدار محیط زیست به منظور تاثیرگذاری بر دولت ها و بخش خصوصی برای پرداختن به مسائل زیست محیطی است. کاگان معتقد است که برای آموزش شهروندان به منظور پذیرفتن نقش های اجتماعی خود، مدارس باید به فراگیران این امکان را بدهند تا در مسائل اجتماعی درگیر شده و به انجام خدمات اجتماعی اقدام نمایند.
۲-۱۱-۳-بعد مکانی:
در این بعد هر فرد، فراتر از خود و جامعه پیرامونی، در حیطه جوامع محلی، ناحیه ای، ملی و چند فرهنگی عمل می‌کند. در این بعد مفهوم شهروندی مبتنی بر دولت، ملت ها جای خود را به شهروندی مبتنی بر پیوستگی و ارتباطات محلی و جهانی می‌دهد و شهروندان در یک زمان اعضای جوامع مختلف محسوب می‌شوند. این بعد شهروندی مستلزم این است که در مقیاس های مختلف عمل کنیم و تاثیر و تاثرات جهانی را بر امور محلی مورد توجه قرار دهیم. کاگان معتقد است که این بعد شهروندی، اساسا از اصطلاح «جهانی بیندیش و محلی عمل کن» پشتیبانی می‌کند.
