امروزه بیابانیشدن اراضی پدیدهای است که بسیاری از مناطق مختلف جهان را تهدید می کند، بر همین اساس انجام مطالعاتی در زمینه مشخصکردن نرخ تخریباراضی و وضعیت تخریب و همچنین با ارزیابی معیارها و شاخص های مختلف و مطالعات همه جانبه در زمینه بیابانزایی، می تواند سبب ارائه راهکارهای مدیریتی مناسب شده و از گسترش بیابانزایی جلوگیری نمود. نتایج این تحقیق می تواند به عنوان یک منبع برای انجام اقدامات مدیریتی به منظور کاهش میزان فرسایش وتولید رسوب و استفاده بهینه از آبهای موجود در منطقه از طریق کشت گونه های سازگار با شرایط محیطی منطقه و نیز قرقکردن منطقه است. به کارشناسان منابعطبیعی کمک می کند تا روشهای احیایی مناسبی با شرایط اقلیمی منطقه وهمچنین روشهای مناسب مبارزه با فرسایش آبی وبادی را اجرا نمایند. می تواند برای ساکنین منطقه هشداری باشد که از چرای زودرس مراتع پرهیز کرده و دام را با توجه به ظرفیت مرتع وارد منطقه کنند. با مشخص کردن سهم هر یک از فاکتورها در مدلهای مطرح شده و مشخص نمودن نحوه اثر آنها بر پدیده بیابانزایی راهکارهایی مناسب جهت بیابانزایی در منطقه که سازگار با شرایط منطقه باشد را میتوان ارائه داد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
سازمانهای بهرهبردار احتمالی:
اداره منابعطبیعی و آبخیزداری
مرکز تحقیقات کشاورزی و منابعطبیعی
مراکز دانشگاهی
مراکز مطالعاتاجرایی
مدیریت بحران استانداری
فصل دوم
سابقه تحقیق
سابقه تحقیق در ایران و جهان
۲-۱- مقدمه
آثار پدیده بیابانزایی را در هر منطقه میتوان به واسطه پیدایش تعدادی از فرایندهای تخریبی در اکوسیستم مشاهدهکرد و جهت ارزیابی و توصیف، آنها را به کمک روشهای متعددی به صورت کیفی و کمی ارزشیابی کرد. در این زمینه باید گفت که ارزیابی شدت بیابانزایی در مناطق مختلف با بهره گرفتن از مدل بیابانزایی از جمله این روشها است که دارای اهمیت بسیار زیادی است. تا به حال مطالعات گستردهای در این رابطه در نقاط مختلف دنیا و نیز ایران انجام شده که برخی از آنها به شرح زیر است.
۲-۲- سابقه تحقیق در جهان
در سال ۱۹۷۶ اولین تحقیق غیر رسمی که به صورت منطقهای در امر تهیه نقشه بیابانزایی انجام شد، توسط محققین دانشگاه هامبورگ و در کشور سودان صورتپذیرفت. این تحقیق در منطقهای تحت عنوان دارفور و به مدت چهار سال در سودان انجام پذیرفت. نتایج این کار شامل دو نقشه کاربری اراضی و بیابانزایی بود که در ارتباط با هم بودند (ابراهیم[۸]، ۱۹۸۰) ]۸[. در بررسی نقشه بیابانزایی فوق، سه دستهاطلاعات با هم تلفیق و همپوشانی شدند تا نقشه مذکور بدست آید که این اطلاعات به قرار زیر میباشند:
فعالیتهای مرفودینامیکی (فرسایش بادی، فعالیت مجدد تلماسهها، فرسایش رودخانهای و…) که بیانگرفرآیندهای فرسایش بیابانزایی بودند.
وضعیت اقلیمی و پوششگیاهی (بیابان، نیمهبیابانی، ساوانا و…) که به عنوان پیش فرضهای فرایند بیابانزایی در نظر گرفته شدند.
درجه خطر و خسارت بیابانزایی در ارتباط با فشار انسان و دام.
اولین فعالیت رسمی که به صورت گستردهای در زمینه ارزیابی و نقشهبندی با هدف یک درک بهتر از مسائل پیچیده بیابانزایی انجامشد، تهیه نقشه جهانی بیابانزایی (UNCCD) بود که توسط [۹]UNESCO، WMD [۱۰] و FAO[11] در سال ۱۹۷۷ وبه دنبال مطرح شدن مسائل و مشکلات بیابانزایی انجام شد. این نقشه با مقیاس ۱:۲۵۰۰۰۰۰۰ تهیه و مشخصکننده مناطق بیابانی به انضمام مناطق مجاور آنها که در معرض خطر شدید این پدیده قرارداشتند بود به صورتی که با مراجعه به این نقشه سه دسته اطلاعات از هر منطقه بدست می آید که به شرح زیر هستند:
۱- فرایندهایی که منجر به ظهور پدیده بیابانزایی شده اند:
در اینجا فرایندهایی که منجر به پدیده بیابانزایی شده اند مورد بررسی قرارگرفتند که طی آن فرایندهای فرسایش بادی، شور شدن و میزان حرکت ماسه به عنوان اصلیترین عوامل در بروز بیابانزایی معرفی شدند.
۲- درجه خطر بیابانزایی مربوط به هر منطقه:
در این بخش، مناطق مختلف از نظر خطر بیابانزایی به سه کلاس، بیابانزایی کم، بیابانزایی شدید و بیابانزایی بسیار شدید تقسیم شدند.
۳- عوامل انسانی و محیطی در ایجاد بیابانزایی:
در اینجا هم عوامل زیستاقلیمی و هم عوامل انسانی مورد بررسی قرارگرفته تا در این رابطه عامل اصلی مشخص شود. باید توجه شود که در بخش عوامل انسانی، فشار شدید انسان و دام بر محیط و عرصه، از جنبه افزایش جمعیت، اقدامات نامناسب و در بخش زیستاقلیمی، نوع اقلیم را با توجه به طبقه بندی اقلیمی به چهار دسته فراخشک، خشک، نیمهخشک، و نیمهمرطوب تقسیم بندی شدهبودند مورد ارزیابی قرار گرفتند ]۱۸[.
در سال ۱۹۸۰ تحقیقی با هدف طراحی یک روش مقدماتی برای ارزیابی و تهیه نقشه بیابانزایی توسط فائو- یونپ شروع شد که اهداف زیر را دنبال میکردند:
افزایش سطح دانش پرسنل
توسعه روشهایی جهت ارزیابی و نقشهبندی بیابانزایی
اجرای این روشها و آزمون آنها در مناطق دیگر
مستند نمودن روشهای مورد قبول و کاربرد آنها در مطالعات منطقهای
پیشنهاد این روش به منظور استفاده در ارزیابیهای بعدی در مناطقی که در معرض بیابانزایی هستند.
در روشهای ذکر شده وضعیت فعلی، میزان و خطر بیابانزایی مورد توجه قرار گرفته و به منظور بررسی آنها هشت فرایند بیابانزایی تفکیک و مشخص شدند که به شرح زیر هستند
۱- فرسایش آبی
۲- فرسایش بادی
۳- ماندابی شدن
۴- تخریب ساختمان خاک
۵- زوال پوششگیاهی
۶- تجمع مواد سمی
۷- کاهش مواد آلی خاک
۸- شور و قلیاشدن خاک
اطلاعات موردنیاز این کار از تفسیر عکسهای هوایی، مشاهداتزمینی، تصاویر ماهوارهای، گزارشات پارامترهای مختلف، نقشههای توپوگرافی و سایر عوامل بدست آمد؛ سپس ارزیابی و تهیه نقشه به کمک مدلسازی آماری و در چهار کلاس خفیف، متوسط، شدید و بسیار شدید انجام پذیرفت. این کار طی چهار سال کار میدانی در نقاط مختلف جهان از جمله مکزیک، تگزاس، ولتای علیا، سودان، تونس، سوریه، پاکستان، ترکمنستان، و استرالیا مورد آزمون و ارزشیابی قرارگرفت که در سال ۱۹۸۴ تحت عنوان روش مقدماتی جهت ارزیابی و نقشهبندی بیابانزایی منتشر گردید که بیشتر برای کاربرد در شرایط مرتعی توصیه شده است ]۸[.
در سال ۱۹۸۵، برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد با همکاری دولت کنیا طرح راهنمایی ارزیابی و نقشهبندی بیابانزایی را مورد اجرا قرار داد. هدف انجام طرح مذکور ارزشیابی روش فائو- یونپ بود و با انجام آن مشخص شد که علاوه بر فوایدی که این روش جهت ارزیابی بیابانزایی دارد، دارای یکسری ایراد و نواقص است که میتوان به عدم کاربرد سامانه اطلاعات جغرافیایی اشاره کرد، ولی با اجرای این روش و نیز استفاده از سامانه اطلاعاتجغرافیایی در انجام آن نتایج حاصله نشان داد که فوائد استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی در این زمینه بسیار مفید و ارزشمند است. جهت ارزیابی در این روش پنج شاخص بیابانزایی شامل فرسایشآبی، فرسایشبادی، تخریب پوششگیاهی، بهره برداری از مراتع و شاخص سکونتگاهی انسان. اطلاعات مورد نیاز به صورت مستقیم از عملیاتصحرایی و میدانی بدست آمد، در نهایت با تلفیق لایه های مربوط به شاخص ها خطر بیابانزایی محاسبه شد، و نیز با رویهم قراردادن اطلاعات رقومی مربوط به داده ها، شاخص بیابانزایی و نقشههای خطر آن مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج همبستگی به صورت نسبت سطح متغیر ثانویه به سطح کل متغیر اولیه برای هر طبقه نشان داده شده و در نهایت محدودههای کلاس ها توسط ارزیابی داده های همبستگی و بررسی مجدد نقشهها تعیین شد ]۴۲[.
اولین مطالعه وبررسی جامع تخریب اراضی در سرتاسر ایالت نیوساوث ویلز استرالیا طی سالهای ۱۹۸۸- ۱۹۸۷ انجام شد. در این بررسی تخریب اراضی به این گونه تعریف شده است:
“کاهش کیفیت منابعطبیعی تجدیدشونده که معمولاً در نتیجه استفاده غلط و نامناسب از اراضی به وقوع میپیوندند”. این تعریف که توسط شرمن و هاگتن در سال ۱۹۸۶ مطرح شد در بررسی فوق مورد استفاده قرارگرفت و بر اساس تعریف فوق تخریباراضی به پدیده های هفت گانه زیر تقسیم بندی می شود:
حرکت تودهای، ۱۰۰ هکتار – کلاس۲
شورشدن دیمزارها، ۱۰۰ هکتار – کلاس۳
فرسایش خندقی، ۱۰۰ هکتار – کلاس ۲
