مشخصات منطقه مورد مطالعه، مواد و روش ها ۵۱
شکل۳ـ۱۲ـ نقشه زمین شناسى منطقه مورد مطالعه
مشخصات منطقه مورد مطالعه، مواد و روش ها ۵۲
۳-۹- اشکال مختلف فرسایش در سطح حوضه
با توجه به اینکه پدیده سوءفرسایش و آثار آن در کوتاه مدت چندان چشمگیر و محسوس نیست برعکس در بلند مدت بسیار خطرناک خواهد بود. لذا شناخت انواع فرسایش اعم از شیاری، خندقی وکنار رودخانه ای در نقاط مختلف حوضه باعث پیشگیری از این آثار سوء خواهد شد.
۳-۹- ۱- فرسایش شیاری
فرسایش شیاری، در دامنه کوه ها و حتی در سطح زمین های کم شیب دیده می شود. با توجه به بازدیدهایی که از سطح حوضه به عمل آمد فرسایش شیاری در بیشتر قسمت های سطح حوضه مشاهده شده است.
شکل۳ـ۱۳ـ نمونه اى از فرسایش شیارى در منطقه مورد مطالعه
مشخصات منطقه مورد مطالعه، مواد و روش ها ۵۳
۳-۹-۲-فرسایش کنار رود خانه اى
فرسایش کناره ای معمولاً در دیواره نهرها و رودخانه ها شکل می گیرد و بیشتر در قسمت های خارجی خمیدگی ها بوجود می آید زیرا نیروی برشی آب در آن زیاد است. در منطقه مورد مطالعه فرسایش کنار رودخانه ای در رودخانه فصلی دیبک چاى که به دریاچه سد ماکو می ریزد مشاهده شد.
شکل۳-۱۴-نمونه اى از فرسایش کنار رودخانه ای در منطقه
۳-۹-۳- فرسایش خندقی
آبکند یا خندق عبارت است از آبراهه ای عمیق یا دره ای کوچک که توسط جریان تند سیلاب ها ذوب سریع برف ایجاد می شود. در حوضه آبریز سد ماکو در بعضی از مناطق که شرایط برای این نوع فرسایش وجود دارد، می توان آثار آن را در سطح حوضه مشاهده نمود.
( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
مشخصات منطقه مورد مطالعه، مواد و روش ها ۵۴
۳-۱۰- بافت جامعه روستایی در منطقه مورد مطالعه
حوضه آبخیز بارون بعلت داشتن اقلیم و توپوگرافی از مراتع سرسبز در شمال غربی استان آذربایجان غربی بوده و سرشت طبیعت در سالیان دراز خود در این حوضه بوجود آورنده زندگی عشیره ای در منطقه بوده است . بطوریکه اغلب ساکنان آن ایلات و عشایری بوده اند که از قدیم الایم بطور سنتی در کناره های رود ارس قشلاق کرده و مناطق مرتفع حوضه و سرشاخه های سد ماکو و بالاحض بخش غربی یکی از مناطق ییلاق آنان بوده. حوضه آبریز سد ماکو با تعداد ۴۴ روستا و جمعیتی شامل حدود هفت هزار نفر به صورت عشیره ثابت و در فصل ییلاق حدود پنج هزار نفر عشایر کوچرو دارد. تعداد دام مستقر در حوضه در فصل چرا در حدود ۰۰۰/۵۰۰ راس می باشد که نسبت آن در واحد سطح بیش از چهار برابر ظرفیت مرتع بوده که این مقدار زیاد تر از ظرفیت چرا در حوضه می باشد و مراتع را به شدت تخریب می نماید.
جمعیت ساکن حوضه علاوه بر دامداری که شغل اصلی آنان می باشد به کار کشاورزی نیز می پردازند و چون غالب حوضه سد ماکو مرتفع و شیبدار می باشد متاسفانه امر کشت و زرع بیشتر بر روی اراضی شیبدار با شیب بیش از ۱۲% و آن هم غیر اصولی و در موازات شیب شخم می شود،و این خود باعث ایجاد فرسایش درسطح حوضه مى شود که به تبع آن رسوب وارد دریاچه سد مى شود. با آن چه که از فرسایش طبیعی و غیر طبیعی در حوضه سد ماکو صحبت می رود و گویای استعداد فرسایش زایی حوضه است برای موفقیت در حفظ آبحیز باید از همان قدم اول با آموزش و آگاهی و با هماهنگی آبخیزنشینان همراه باشد تا با مشارکت آنان در طرح های حفاظت آب و خاک پیش از پیش موفق باشیم.
مشخصات منطقه مورد مطالعه، مواد و روش ها ۵۵
۳-۱۱- مدل EPM (Erosion potential method)
این مدل با بهره گرفتن از اطلاعات پلاتهای فرسایشی و اندازه گیری رسوب در طول چهل سال آزمایش در کشور یوگسلاوی سابق به دست آمده است و برای اولین بار در سال ۱۹۸۸ توسط (گاوریلوویچ) در کنفرانس بین المللی رژیم رودخانه در چین ارائه شده. با این ضمن تعیین شدت فرسایش، می توان میزان حمل رسوب در رودخانه ها را برآورد نمود و در رودخانه هایی که فاقد آمار هیدرومتری و رسوب سنجی هستند کاربرد مناسبی دارد.
به طور کلی از روش EPM برای تعیین سه مورد زیر استفاده می شود:
تعیین شدت فرسایش و فرسایش ویژه
ضریب رسوب دهی
تعیین دبی رسوب ویژه و دبی رسوب کل
بررسی ها نشان می دهدکه این مدل در حوضه های بزرگ از دقت کمتری نسبت به مدل MPSIAC در برآورد رسوب برخوردار است. از دلایل عدم توافق این مدل را می توان تطابق نداشتن جداول راهنما با شرایط ایران، اعمال نظرات کارشناسی در امتیاز دهی عوامل تشکیل دهنده مدل و دخیل نکردن سایر عوامل مهم در تولید رسوب نظیر پوشش گیاهی، روان آب و خاک دانست. عدم کارایی این مدل در مناطق با دمای متوسط سالانه کمتر از ۱- درجه سانتیگراد نیز از دیگر عواملی است که کاربرد این مدل را دچار مشکل می نماید.
۳-۱۱-۱- محاسن روش EPM
۱ـ فاکتورهای مورد استفاده در این روش محدود می باشد و به آسانی می توان آنها را ارزیابی کرد .
۲ـ با این روش می توان فرسایش را به صورت کمی و کیفی بررسی نمود .
۳ـ برآورد اولیه میزان رسوب گذاری در پشت سدهای مخزن، از طریق این مدل امکان پذیر است
۴ـ با به کارگیری این روش، امکان تخمین میزان حمل رسوب در رودخانه های که فاقد آمار هیدرو متری و رسوب می باشند، وجود خواهند داشت .
مشخصات منطقه مورد مطالعه، مواد و روش ها ۵۶
۳-۱۱-۲- معایب روش EPM
۱ـ در این روش برای محاسبه فرسایش، چهار عامل دخالت داده شده اند، بنابراین عوامل دیگری که در فرسایش دخالت دارند، تاثیر داده نشده اند .
۲ـ اعداد داده شده برای را نمی توان بطور قطعی در ایران بکار برد. لذا بهتر است بر حسب مناطق اکولوژیک، اعداد قابل قبولی بدست آورد .
۳ـ مقادیر Xa را نیز نمی توان با شرایط اکولوژیک ایران تطبیق داد.
۴ـ در بعضی از موارد ضریب رسوب دهی، بیشتر از واحد می شود، در صورتی که چنین چیزی در عمل، امکان پذیر نمی باشد.
۳-۱۲- مدل MPSIAC
این روش در سال ۱۹۶۸ میلادی توسط کمیته مدیریت آب در آمریکا برای محاسبه شدت فرسایش خاک و تولید رسوب مناطق خشک، غرب ایالات متحده آمریکا ارائه شد و برای اولین بار در یک حوضه تحقیقاتی WALNUT GULCH واقع در جنوب شرقی ایالت آریزونای آمریکا آزمایش شد. این روش برای اولین بار در ایران در سال ۱۳۵۲ در حوضه آبریز سد دز استفاده شد. با استناد به مطالعات و تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور از جمله مطالعات صادقی (۱۳۷۲) در پهنه بندی فرسایش و برآورد رسوب حوضه اوزون دره و هم چنین مطالعات حاجی بیگلو (۱۳۷۰) در حوضه سفیدرودو مطالعات انجام شده توسط ریناد واستون (۱۹۸۲) در آریزونای آمریکا همگی بیان داشته اند که از انواع روش های تجربی مورد استفاده، روش MPSIAC بیشترین همبستگی را با رسوب مشاهده ای نشان می دهد. مدل MPSIAC در مقایسه با سایر مدل های تجربی موجود، بیشترین عوامل موثر در فرسایش خاک را برای محاسبه فرسایش ویژه و تولید رسوب به کار برده است. ارائه نتایج به صورت کمی از دیگر مزیت هایی است که این مدل را برجسته می سازد. کاربرد این مدل در مناطق با وسعت ۳۳ تا ۱۷۰۰۰ هکتار مورد تایید قرار گرفته و در مناطق با وسعت بیش از ۳۳۰۰۰ هکتار نیز جواب های قابل قبولی بدست می دهد.
در کاربرد روش MPSIAC تاثیر و نقش نه عامل مهم و موثر در فرسایش خاک و رسوب زایی حوضه مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد و آنگاه نتایج این بررسی به صورت ارقام یا نمراتی که دال بر اهمیت و شدت تاثیر عوامل مذبور در تولید رسوب حوضه مورد مطالعه می باشد، نشان داده می شود. فاکتورهای نه گانه موثر در مدل MPSIACدر جدول (۳-۵) آورده شده است.
مشخصات منطقه مورد مطالعه، مواد و روش ها ۵۷
جدول۳-۵- عوامل موثر در مدل MPSIAC و نحوه امتیاز دهی به آن ها
ردیف
عوامل موثر در فرسایش خاک و تولید رسوب
نحوه محاسبه امتیاز در روش MPSIAC
شرح پارامترها
