اقلامی که برای تعیین شاخص افشای داوطلبانه مدنظر قرار می‌گیرد با توجه به الزامات و استانداردهای حسابداری، قوانین و مقررات و فرهنگ هر کشور و موضوع تحقیق انجام شده، می‌تواند متفاوت باشد. در زیر چند نمونه از شاخص‌های به کار گرفته شده ارائه شده است:
( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
۱- چک لیستی که موسسه اس اند پی[۱۰۱] برای امتیاز دهی به افشای اطلاعات مورد استفاده قرار می‌دهد شاخص‌های ساختار مالکیت و حقوق سرمایه‌گذاران، شفافیت مالی و افشای اطلاعات، ساختار و نحوه عمل هیئت مدیره را شامل می‌شود که در پیوست ۵ به صورت تفصیلی ارائه شده است.
۲- تحقیقی تحت عنوان “ساختار مالکیت، موقعیت هیئت مدیره و افشای داوطلبانه شرکت” توسط آیو هوافنگ و جیانگو[۱۰۲] در سال ۲۰۰۷ انجام شد. اقلام افشای داوطلبانه به صورت جدولی در پیوست ۶ طبقه بندی و ارائه شده است.
۳- در سال ۱۳۸۷ تحقیقی با عنوان “بررسی رابطه بین ویژگی‌های حسابداری شرکت‌ها و میزان افشای اختیاری اطلاعات مالی” توسط سنجری انجام شد که در این مطالعه از اقلام شاخص‌های افشای اختیاری که در پیوست ۷ ارائه شده است، استفاده شد.
۴- اسمعیل زاده مقری و شعربافی تحقیقی را تحت عنوان ” افشای اطلاعات اختیاری و ارتباط آن با نرخ بازده سهام در شرکت‌های سرمایه‌گذاری” در سال ۱۳۸۸ انجام دادند. اقلامی که آنان در پژوهش خود به عنوان شاخص‌های افشای اختیاری در نظر گرفتند، در پیوست ۸ ارائه شده است.
۲۱-۲- استفاده کنندگان صورت‌های مالی و نیازهای اطلاعاتی آنان
استفاده کنندگان صورت‌های مالی به اشخاصی اطلاق می‌شود که جهت رفع نیازهای اطلاعاتی متفاوت خود از صورت‌های مالی استفاده می‌کنند. تأمین نیازهای اطلاعاتی تمام استفاده کنندگان توسط صورت‌های مالی امکان‌پذیر نیست ولی نیازهایی وجود دارد که برای همه استفاده کنندگان مشترک است. بالاخص همه استفاده کنندگان به نوعی به وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری علاقه‌مند هستند.
اعتقاد براین است که هرگاه صورت‌های مالی معطوف به تأمین نیازهای اطلاعاتی سرمایه‌گذاران باشد، اکثر نیازهای سایر استفاده کنندگان را نیز در حد توان برآورده می‌کند. به عبارت دیگر اطلاعات تهیه شده برای سرمایه‌گذاران، به عنوان یک مرجع اطلاعاتی برای سایر استفاده کنندگان نیز مفید است چرا که اینان می توانند اطلاعات مشخص تری را که در معاملات خود با واحد تجاری بدست می آورند با این مرجع اطلاعاتی بسنجند.
استفاده کنندگان صورت‌های مالی و نیازهای اطلاعاتی آنها به شرح زیر است:
سرمایه‌گذاران
سرمایه‌گذاران به عنوان تأمین‌کنندگان سرمایه واحد تجاری و مشاورین آنان علاقه‌مند به اطلاعاتی در مورد ریسک ذاتی و بازده سرمایه‌گذاری های خود می‌باشند. اینان به اطلاعاتی نیاز دارند که براساس آن بتوانند در مورد خرید، نگهداری یا فروش سهام تصمیم‌گیری کنند و عملکرد مدیریت واحد تجاری و توان واحد تجاری را جهت پرداخت سود سهام مورد ارزیابی قرار دهند.
اعطاکنندگان تسهیلات مالی
اعطا کنندگان تسهیلات مالی علاقه مند به اطلاعاتی هستند که براساس آن بتوانند توان واحد تجاری را در بازپرداخت به موقع اصل و متفرعات تسهیلات دریافتی ارزیابی کنند.
تأمین کنندگان کالا و خدمات و سایر بستانکاران
تأمین کنندگان کالا و خدمات و سایر بستانکاران به اطلاعاتی علاقه مند هستند که آنها را در اتخاذ تصمیم در زمینه فروش کالا و خدمات به واحد تجاری و ارزیابی توان واحد تجاری جهت بازپرداخت بدهی های خود در سررسید، یاری رساند.
بستانکاران تجاری برعکس اعطاکنندگان تسهیلات مالی به وضعیت واحد تجاری در کوتاه مدت علاقه مند هستند مگر آنکه واحد تجاری از مشتریان عمده آنان بوده و ادامه فعالیت آنان به تداوم معاملات با واحد تجاری متکی باشد.
مشتریان
علاقه مشتریان به کسب اطلاعات در مورد تداوم فعالیت واحد تجاری است، بالاخص زمانی که رابطه آنان با واحد تجاری بلندمدت بوده یا اینکه درحد قابل ملاحظه ای به محصولات و خدمات واحد تجاری وابسته باشند.
کارکنان واحد تجاری
کارکنان و نمایندگان آنها به اطلاعاتی در مورد ثبات و سودآوری کارفرمایان خود علاقه‌مندند. اینان همچنین علاقه مند به اطلاعاتی هستند که آنها را در ارزیابی توان واحد تجاری مبنی بر تأمین حقوق و مزایا، ایجاد فرصتهای شغلی و پرداخت مزایای پایان خدمت یاری دهد.
دولت و مؤسسات دولتی
دولت و مؤسسات تابع آن در رابطه با تخصیص منابع علاقه‌مند به فعالیت‌های واحد تجاری هستند. اینان همچنین برای تنظیم فعالیت‌های واحدهای تجاری، تعیین سیاست های مالیاتی و تشخیص مالیات و نیز تهیه آمار ملی به اطلاعات نیاز دارند.
جامعه به طور اعم
آحاد جامعه به طرق مختلف تحت تأثیر واحدهای تجاری قرار می‌گیرند. به طور مثال، واحدهای تجاری ممکن است اقتصاد محلی از طریق ایجاد اشتغال و استفاده از محصولات فروشندگان محلی نقش قابل ملاحظه ای ایفا کنند. از طریق ارائه اطلاعات در مورد روندها و تحولات اخیر در رشد واحد تجاری و طیف فعالیت‌های آن، صورت‌های مالی می تواند برای آحاد جامعه مفید باشد.
سایر استفاده کنندگان
اشخاص دیگری که عمدتاً به ارائه انواع خدمات به استفاده کنندگان فوق الذکر بالاخص سرمایه‌گذاران اشتغال دارند، جهت رفع برخی نیازهای اطلاعاتی خود به صورت‌های مالی تکیه می‌کنند. اشخاص مزبور ازجمله شامل بورس اوراق بهادار، کارگزاران بورس، تحلیل‌گران مالی و پژوهشگران می باشند. (استانداردهای حسابداری ایران، نشریه شماره ۱۶۰ سازمان حسابرسی).
۲۲-۲- پیشینه تحقیق
۱-۲۲-۲- تحقیقات داخلی
۱- ملکیان تحقیقی در زمینه “جامعیت گزارش‌های سالانه و ویژگی‌های مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده درسازمان بورس اوراق بهادار تهران” انجام داد. هدف وی از این تحقیق کمک به تدوین استانداردهایی در زمینه گزارشگری مالی در ایران بود.
ملکیان در این تحقیق چک لیستی از موارد افشا را با مطالعه و بررسی استانداردهای بین‌المللی حسابداری، نشریات سازمان حسابرسی، صورت‌های مالی نمونه سازمان بورس و اوراق بهادار، گزارش‌های موجود شرکت‌ها در ایران و قوانین تجاری ایران و با توجه به وضعیت محیط تجاری و اقتصادی تدوین کرد و این چک لیست را به صورت پرسشنامه برای سه گروه شامل اساتید حسابداری و مدیریت مالی، تحلیل‌گران مالی وسهامداران ارسال نمود و از آنها خواسته شد با توجه به اهمیت نسبی اقلام نمراتی از ۱ الی ۵ به آنها داده شود. پس از اخذ نتایج از هر گروه، میانگین موزون سه گروه در مورد هر قلم از موارد افشا تعیین گردید و آنگاه موارد افشای اطلاعاتی که میانگین ۳ و بالاتر را داشتند را به عنوان اطلاعاتی که شرکت‌ها لازم است آنها را افشا کنند مشخص کند. لذا با توجه به پرسشنامه به دست آمده چک لیست موارد افشای اطلاعات شرکت‌ها تعدیل گردید. سپس با تطبیق پک لیست موارد افشای اطلاعات با گزارش‌های سالانه ۴۸ شرکت از شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس که به صورت نمونه انتخاب شده بودند میزان و نحوه جامعیت افشاء شرکت مشخص گردید. اگر شرکت مورد نظر افشا را رعایت می کرد نمره ۱ و در صورت عدم افشا نمره ۰ منظور می شد و در مواردی که افشا در آن شرکت نمونه موضوعیت نمی داشت هیچ گونه نمره ای منظور نمی شد. برای مخاسبه نمره جامعیت از شاخص زیر استفاده گردید (ملکیان،۱۳۷۶).
Y =
این تحقیق در صدد بررسی رابطه بین جامعیت گزارش‌های سالانه و ویژگی‌های مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در سازمان بورس می‌باشد. ملکیان ویژگی‌های مالی شرکت‌ها را به دو طبقه ویژگی‌های مرتبط با ساختار مالی شامل اندازه شرکت‌ها (جمع دارایی ها) و نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام شرکت و ویژگی‌های مرتبط با عملکرد مالی شامل مبلغ فروش، بازده حقوق صاحبان سهام و بازآوری تنظیم کرده بود.
نتایج حاصل از تحقیق فوق به صورت زیر خلاصه گردید:
بین اندازه شرکت (جمع دارایی ها) و افشای کامل گزارش‌های سالانه رابطه معنادار وجود دارد.
بین نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام و افشای کامل گزارش‌های سالانه رابطه معنادار وجود دارد.
بین مبلغ فروش، حقوق صاحبان سهام و افشای کامل گزارش‌های سالانه رابطه معنادار وجود دارد.
بین نسبت سود قبل از مالیات به حقوق صاحبان سهام و افشای کامل گزارش‌های سالانه رابطه معنادار وجود ندارد.
بین سود قبل از مالیات به فروش و افشای کامل گزارش‌های سالانه رابطه معنادار وجود ندارد (ملکیان،۱۳۷۶).
۲– نوری فرد در سال ۱۳۷۷ تحقیقی را تحت عنوان ” اطلاعات حسابداری و افشا در گزارش‌های مالی شرکت‌ها در ایران ” در دانشگاه دهلی انجام داد که هدف او ارزیابی جنبه های کمی و کیفی افشای اطلاعات در ایران از طریق بررسی گزارش‌های مالی سالیانه دوره ۲۱ مارچ ۱۹۸۶ تا ۲۰ مارچ ۱۹۹۳ بود.
وی فرضیه تحقیق خود را این چنین تدوین نمود که “ویژگی‌های شرکت اساساً افشای اطلاعات در صورت‌های مالی شرکت‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد”. در این پژوهش “اندازه شرکت”، “سود ناخالص” و “ماهیت صنعت” به عنوان متغیرهای تحقیق انتخاب شدند. هر قلم داده در شاخص افشا در صورت عدم افشا امتیاز صفر و در صورت افشا در گزارش‌های سالیانه، امتیاز یک را به خود اختصاص می‌دهد. و سپس مجموع امتیازات هر گزارش سالیانه به حداکثر امتیازی را که می توان کسب کرد تقسیم کرده و حاصل درصد افشای آن شرکت را نشان می‌دهد. محقق به منظور تعیین شاخص افشا از رویکرد موزون استفاده کرده است. سرفصل‌های اصلی اقلام مربوط به افشا در این تحقیق عبارتند از: اطلاعات مربوط به نقدینگی، قدرت کسب سود و سودآوری، کارایی مدیریت، ارزیابی ارزش ویژه و مدیریت و روابط با کارکنان.
نتایج تحقیق نوری فرد به شرح زیر است:
میزان افشا در گزارش‌های سالیانه شرکت‌ها در بازار سهام تهران در طی دوره ۲۱ مارس ۱۹۸۶ تا ۲۰مارس ۱۹۹۳ افزایش یافته است.
رابطه بین اندازه یک شرکت (بر حسب کل دارایی ها) و عدد افشا برای مدت سال های بین ۲۱ مارس۱۹۸۶ و ۲۰ مارس ۱۹۹۳(۱۳۶۴ تا ۱۳۷۲ بر حسب تقویم ایرانی) مثبت و از نظر آماری معنی دار است.
رابطه بین حاشیه سود و عدد افشا در سال ۱۹۸۶ مثبت و از نظر آماری معنی دار تشخیص داده شده است. در سال ۱۹۹۳ میزان افشا با حاشیه سود به گونه ای مثبت ارتباط داشت ولی معنی دار نبود.
اندازه شرکت (برحسب کل دارایی ها) رابطه ای بهتر از حاشیه سود با میزان افشا دارد.
در سال ۱۹۸۶ و ۱۹۹۳ در میانه اعداد افشای صنایع مختلف تفاوت های معنی داری وجود نداشت. یعنی ماهیت صنعت هیچ گونه تاثیری بر میزان افشا در گزارشگری سالیانه ندارد (نوری فرد، ۱۳۷۷).
در این تحقیق سه عامل مورد توجه قرار گرفته است: میزان دارایی، حاشیه سود و ماهیت صنعت. از میان این عوامل می توان دریافت که میزان دارایی مهم ترین عاملی است که بر افشا تاثیر می‌گذارد.
تاثیر این متغیرهای مستقل بر افشا در ۲۱ مارچ ۱۹۸۶ نسبت به ۲۰ مارچ ۱۹۹۳ بیشتر بوده است. در مارچ ۱۹۸۶ تاثیر جمعی متغیرهای مذکور در مقایسه با ۶۰٫۶ درصد مربوط به سال ۱۹۹۳ در حد ۶۴٫۸ درصد قرار داشت. علت این امر احتمالا می تواند این باشد که در سال ۱۹۹۳ تمام شرکت‌های متعلق به صنایع و گروه‌های داخلی مختلف، خط مشی افشای مشابهی را پیگیری کردند. با این حال به نظر می‌رسد که این متغیرهای مستقل هنوز دارای تاثیر معنی دار هستند. زیرا اکاهش ضریب تشخیص چندان معنی دار نمی‌باشد(نوری فرد،۱۳۷۷).
۳– در سال ۱۳۸۷ تحقیقی با عنوان “بررسی رابطه بین ویژگی‌های حسابداری شرکت‌ها و میزان افشای اختیاری اطلاعات مالی” توسط سنجری انجام شد که در این مطالعه، بررسی تجربی در مورد ارتباط پنج ویژگی حسابداری شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار و میزان افشای اختیاری اطلاعات مالی صورت گرفته است. به منظور اندازه‌گیری کیفیت افشای اختیاری اطلاعات مالی در گزارشگری سالیانه، فهرستی از موارد افشای اختیاری با مطالعه و بررسی موارد افشای اختیاری در نظر گرفته شده در تحقیقات مشابه و با در نظر گرفتن استانداردهای حسابداری و الزامات و قوانین نافذ در امر گزارشگری اطلاعات مالی تهیه گردید. فهرست مزبور متشکل از ۳۶ مورد اطلاعات اختیاری می‌باشد. و جهت آزمون ارتباط احتمالی کیفیت افشا با اندازه شرکت‌ها، میزان اهرم مالی، بازآوری، بازده حقوق صاحبان سهام و میزان نقدینگی با بهره گرفتن از تجزیه و تحلیل همبستگی بر روی ۶۵ شرکت پذیرفته‌شده از بورس و اوراق بهادار تهران طی دوره زمانی ۱۳۸۰ الی ۱۳۸۴ مورد استفاده واقع گردیده است.
نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌های این تحقیق نشان داد رابطه مثبت معنی داری (مثبت و مستقیم) بین اندازه شرکت‌ها و میزان افشای اختیاری اطلاعات مالی وجود دارد در حالی که با سایر متغیرها (اهرم مالی، بازده حقوق صاحبان سهام و میزان نقدینگی) از این حیث رابطه‌ای یافت نشد (سنجری، ۱۳۸۷).
۴-در سال ۱۳۸۸، خالق در تحقیقی با عنوان “شفافیت شرکتی در ایران و عوامل موثر بر آن” ، در پی پاسخ به این سوالات بود که:
