_قرن اول هجری ساخت اولین بنا توسط مختار ثقفی
_تخریب بنا در زمان هارون الرشید
_سال(۱۹۳ق) ساخت بنای دوم حرم توسط مامون
_سال(۲۳۲ق) تخریب بنای حرم در زمان متوکل
_سال(۲۴۷ق) ساخت سومین بنا در زمان المنتصر بالله عباسی
_سال(۲۸۳ق) ساخت چهارمین بنا توسط محمد بن زیدعلوی
_سال(۳۶۹ق) ساخت پنجمین بناتوسط عضدالدوله دیلمی
_سال(۴۰۷ق) ساخت ششمین بنا توسط ابن سهلان رامهرمزی وزیر سلطان الدوله دیلمی
۴-۳ تاریخچه نجف و حرم امام علی(ع)
نجف یکی از شهرهای عراق می باشدکه برای شیعیان بسیار مقدس است. این شهردر طول تاریخ مورد توجه و عنایت مردم،رهبران وحاکمان شیعه بوده است.
( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
نجف در۱۶۰کیلومتری بغدادودر ۱۰کیلومتری کوفه قراردارد،ونمی توان آنرا ازهم جداکرد.شهر نجف ازلحاظ تاریخی سابقه طولانی نداردوازآن جهت که حرم حضرت علی بن ابیطالب(ع)امام اول شیعیان در آنجا قراردارد،مورد احترام مردم است. (احمدیان،۴۳:۱۳۸۳)
در متون تاریخی اسامی گوناگونی برای نجف ذکر شده است که برخی مشهوربوده ودرمتون متعدد مشاهده می‌شوند. ازجمله غری یا غریان، مشهدامیرالمومنین و نجف اشرف هم خوانده می شد، و نامهای دیگری از جمله الطور، الطهر والجودی داشت، که شهرت چندانی نداشتد. اما نام مشهور آن نجف اشرف است. (همانجا)
نام شهر را از آن رو نجف نامیده اند که نسبت به زمین هاى مجاور بلنداست،و به سبب آن که مستطیل شکل و یا دایره اى است،آب بر سطح آن جمع نمى شود.(همان،۴۴)
به گفته یاقوت حموى:«نجف ساحل دریاى شور است که در قدیم به حیره متصل بود.(یاقوت حموی،۲:۱۳۸۰/۲۷۱) در وجه تسمیه آن در سخنى دیگر گفته اند:در زمان طوفان نوح این جا مکانى مرتفع بود، سپس دریاچه اى پهناور در آن شکل گرفت که به «نى» اشتهار یافت. این دریاچه با گذشت زمان به تدریج خشک شد، و به آن «نى جَفّ» گفتند؛ یعنى دریاى نى که خشک شد. (احمدیان،۴۴:۱۳۸۳)
۴ –۳- ۱ تاریخچه ووضعیت حرم امام علی(ع) از ابتدا تا آل بویه
درعصراسلامى نام نجف تنها به سبب فتح و گشایش ایران و عراق در متون تاریخى دیده مى شود، و تازمان عباسى نام چندانى ازآن به چشم نمى خورد. آشکار شدن قبر مطهر حضرت علی (ع)نقطه عطف تاریخ نجف به حساب می آید. امام علی(ع)۲۱رمضان سال۴۰هجری قمری به شهادت رسیدند. پیکر مطهر حضرت بر اساس وصیت ایشان شبانه از کوفه به مکان کنونی که بعدها نجف نامیده شد، منتقل شده و دفن گردیدند. فرزندان امام ایشان را مخفیانه دفن کردند، تاخوارج و یاران معاویه امکان جسارت به قبر مطهر را نیابند.از مکان قبر امام تنها فرزندان و یاران خاص ایشان با خبر بودند، و به صورت مخفیانه ایشان را زیارت می‌کردند. امام سجاد(ع) و امام محمد باقر (ع) به صورت پنهانی در دوران بنی مروان به زیارت قبر حضرت می‌رفتند.
امام صادق(ع)(۸۳-۱۴۸ق) درعصر بنی عباس بارها ازمدینه به عراق رفتند و قبر جدشان حضرت علی(ع)را زیارت کردند. (همان،۷۳)
ایشان هر بار عده ای از اصحاب نزدیک را با خود همراه می‌ساختندوآنان را به قبر آن حضرت راهنمایی می‌کردند.سنت زیارت شیعیان از قبر حضرت علی (ع)از زمان امام صادق(ع)که مردم را به قبر آن حضرت راهنمایی کردند، هر چند به صورت محدودو مخفیانه رونق گرفت. (همانجا) به دلیل کینه ای که خلفای اموی نسبت به حضرت علی(ع)داشتندوازبیم جسارت وتوهین نسبت به قبر ایشان،این مکان مقدس بیش از۹۰ سال برای عموم پنهان ماند. با آشکار شدن مزارامام شهر نجف مورد استقبال و توجه عمومی قرارگرفت،و عمران و آبادانی آن آغاز شد.از دوران هارون الرشید به سبب آشکار شدن مرقد امام علی(ع)این شهر بسیارى را به سکونت پیرامون خود راغب کرد. (همان،۷۴)
«مشهد امیرالمومنین علی مرتضی به دوفرسنگی کوفه قرار داردکه در عهد بنی امیه، قبر مبارکش را آشکار نمی توانستند،کرد.تا در عهد بنی عباس هارون الرشید خلیفه در سنه خمس و سبعین مأیه در آن حدود شکارمی کرد نَخچیری از بیم او پناه به آن زمین برد،او چندان که جَهد نمود اسبش در آن زمین نمی رفت واز آن زمین شکوهی دردل اوآمد از اهل آن حدود پرسش نمودازقبر حضرت امیرالمومنین خبردادند. امرکردزمین راکاویدند حضرت را خفته و زخم رسیده یافتند مقبره او را ظاهر کردن ومردم برآنجا مجاور شدند.» (مستوفی، ۳۳،۳۴:۱۳۶۲)
از مطالبی که مستوفی و دیگر مورخین ذکرکرده اندچنین بر می آیدکه قبر امام علی(ع) تازمان هارون الرشید عباسی مخفی بوده است.
نخستین بار در سال(۱۷۵ق) به زمان هارون الرشید آشکارگردید واو ضریحی از سنگ سفید برای قبر ساخت و بنایی از آجر سفید و گنبدی از گل سرخ برفراز آن استوار کردودیواری با چهار درب در جوار آن بنا نهاد. از آن به بعد در اطراف مرقدخانه هایی ساخته شدونجف توسعه پیداکردوشیعیان وعلویان دسته دسته درجوارآن ساکن شدند.(ابن اثیر،۸:۱۳۸۰/۳۶۷۵)بنابراین نخستین ساختمان حرم مطهردردوران هارون عباسی بناگردیداین عمارت هفت طاق داشت .
خلیفه متوکل عباسی به سبب دشمنی که با اهل بیت وشیعیان داشت،قبر امام علی(ع)را ویران کرد. چندی بعد محمد بن زید حاکم علویان طبرستان معروف به داعی، عمارتی باشکوه برمرقد مطهربنا کرد.این عمارت هفت طاق داشت ودیوارى نیز پیرامون شهرکشیدندتا امنیت در آن جا برقرارشود.(همانجا)
هم زمان خلافت عباسی المعتضد(۲۷۹-۲۸۹ق)خلیفه نه تنهاکمکهای مالی رابرای آل علی(ع)درعراق کم نکرد.
بلکه اجازه بازسازی مشاهدمتبرکه امام علی(ع)وامام حسین(ع)راداد.(کبیر،۱۰۶:۱۳۸۱)
ابوالهیجاءعبدالله بن حمدان حاکم شیعی موصل درسال (۲۸۳ق)گنبد بزرگ وباعظمتی برفراز قبر امام علی(ع)ساخت، و حرم رافرش کرد.(ابن جوزی، ۲۷۳:۱۳۰۰)
نجف در عصر آل بویه رونق و شکوه فراوانى یافت. پادشاهان شیعى دیلمى در تعمیر و بازسازى مرقد و خدمات عمرانى در این شهر تلاش زیادى کردند.
۴ –۳-۲ نجف وآرامگاه امام علی (ع) در زمان حاکمان آل بویه
با به قدرت رسیدن آل بویه در بغداد در راستای اهمیت دادن آنان به اماکن مقدس شیعیان، به عمران وآبادی حرم مقدس امام علی (ع) توجه خاصی گردید. به طوری که در زمان آنان حرم امام علی (ع) وبه دنبال آن شهر نجف رونق وتوسعه یافت.
حمدالله مستوفی می نویسد:«عمارت مشهد امیرالمومنین مرتضی علی از اقدامات عضدالدوله است»(مستوفی، ۱۹۷:۱۳۳۹)« بعد از صد و نود و چند سال (از آشکار شدن مرقد امام)عضدالدوله فناخسرو دیلمی درسنه،ست وستین وثلث مائه،قبرحضرت امیرالمومنین راعمارت عالی ساخت».(مستوفی، ۳۴:۱۳۶۲)
عضدالدوله توجه خاصی به مشاهد ائمه(ع) نشان می داد چنانچه مقبره امام علی(ع)راکه میان بازار قرارگرفته بودومغازه های بسیارپیرامون آن ساخته بودند،بازسازی کرد.اومقدارزیادی هدایا هرساله به آنجا می فرستاد.(کبیر، ۱۰۶:۱۳۸۱)
او عمارت آستانه را در نهایت شکوه وعظمت بنا کرد، واموال زیادی صرف نمودومعماران وهنرمندان را از اطراف واکناف برای این کار دعوت کرد.گنبد وبارگاهی که عضدالدوله ساخت تا زمان حمدالله مستوفی(۷۴۰ق) باقی بوده است. (ایمانی فر، ۲۰۸:۱۳۸۹)
عضدالدوله اوقافی برای مرقد معین نمود، و بنایی نیکو بر روی قبر بنا کرد. که تاسال (۷۵۳ق) برپابوده است. (فقیهی، ۴۸۱:۱۳۵۷)
عضدالدوله علاوه بربنای عمارت آستانۀ امیر المومنین (ع) شهر نجف اشرف راهم بنا نمودودر آن خانه های بسیار وحمامها و بازارهای متعدد تاسیس کردو شیعیان را تشویق به سکونت در آنجا کرد. هرچند حرم بعدها طعمه حریق شداما اصل بنایی که عضدالدوله ایجادکرد،سالم ماند.(دایره المعارف تشیع،۱:۱۳۶۶/۶۹)
فخرالملک(ابوطالب بن خلف)وزیربهاءالدوله به حمایت ازشیعیان می پرداخت.ودر سال (۴۰۲ق) شیعیان مراسم عاشورا را احیاءکردند.(ابن جوزی،۲۵۴:۱۳۰۰) او را می توان میراث‌دار اقدامات رفاهی وعمرانی عضدالدوله دانست.
فخرالدوله توجه خاصی به بازسازی و عمران و آبادانی داشت.(ایمانی فر، ۲۴۰:۱۳۸۹) او در هر فرصت مناسبی درحفظ ونگهداری و بهسازی گورستان قریش دربغداد، (کاظمین) مشاهد متبرکه امام علی(ع) در کوفه و امام حسین (ع) در کربلا می کوشید.(کبیر،۱۴۳:۱۳۸۱)
ابن سهلان وزیرسلطان الدوله دیواری برمشهدامام حسین(ع)نهاد، ودرسال(۴۰۰ق)بارویی برمقبره ی امام علی(ع)بناکرد. (ایمانی فر،۲۴۱:۱۳۸۹) جلال الدوله وابوکالیجار ودیگر حاکمان آل بویه به زیارت مشاهد متبرکه می رفتند، و دراثر این توجه وارادت اماکن متبرکه توسعه ورونق می یافت.
دفن شاهان بویه در کنار قبور ائمه هم موجب رونق این بقاع متبرکه می شدعضدالدوله پس از مرگ نیز در جوار مرقد علی (ع) دفن شد، او اولین فرمانروایی بودکه در محوطه مزار امام علی (ع) بخاک سپرده شد. (متز،۱:۱۳۶۲/۹۰)
پس ازاو پسرش بهاءالدوله درسال(۴۰۳ق) و شرف الدوله در سال(۳۷۹ق) در حرم امام دفن گردیدند. بنابراین شهر نجف و حرم امام علی(ع) بدلیل توجه والتفات آل بویه به خصوص عضدالدوله رونق و توسعه زیادی یافت ودلیل این اقدام هاعلاوه بر انگیزه عمرانی علت مذهبی داشت، وکسب مشروعیت از سوی شیعیان بود.
۴ –۳-۴رخدادهای تاریخی نجف اشرف
شهر نجف به سبب وجود مرقد مطهر حضرت علی شاهد رخدادها و وقایع مهمی درون خود بوده است و تاریخی پر فراز و نشیب داشته است.در ادامه مهم ترین رخدادهای تاریخی این شهر را فهرست وار پی می‌گیریم:
_۴۰ق : شهادت حضرت امیر
_ ۱۳۲ق: آشکار شدن قبر مطهر توسط امام جعفر بن محمد الصادق(ع)
_۱۷۵ق: آشکار شدن قبر به روایت دیگر و بنای قبه ای بر آن توسط هارون الرشید
_۲۳۶ق: تخریب مقبره نجف و کربلا توسط متوکل عباسی
_۲۶۴ق: قبر بنایی ندارد و دور آن سنگی بیش نیست
_۲۸۳ق: بنای قبه و بارگاه بر قبر مطهر توسط محمد بن زید معروف به داعی صغیر،در زمان خلافت معتضد عباسی
_ ۲۹۳ق: نجف به تصرف قرمطیان در آمد.
