فصل چهارم: تجز یه و تحلیل دا د ه ‌ ها
مقدّمه
بر اساس آنچه در فصل سوم به آن اشاره گردید، در این فصل به تجزیه و تحلیل نتایج مطالعات انجام شده می‏پردازیم. از آنجا که روش انتخابی به منظور تأمین اهدف تحقیق اقدام به انجام مصاحبه با خبرگان موضوع گردید. مطابق با مراحل و اصول روش مذکور فرایند گردآوری و تجزیه و تحلیل داده‌های هر کدام از مصاحبه‌ها به صورت همزمان صورت گرفته و پس از اتمام تجزیه و تحلیل مصاحبه مورد نظر، مصاحبه بعدی آغاز خواهد شد. لذا در این فصل تجزیه و تحلیل یافته‌های هر کدام از مصاحبه‌ها به صورت مجزّا ارائه شده و پس از اتمام مرحله تجزیه و تحلیل هر مصاحبه، داده‌های مربوط به مصاحبه بعدی آمده است. این فرایند تا تحقّق «کفایت نظری» مورد نظر در روش داده‌بنیاد ادامه یافته و حدّ توقّف مصاحبه‌ها با این معیار مشخص شده است.
در میان ۱۶ مصاحبه صورت گرفته، در مجموع تعداد ۱۱مصاحبه با موضوع مسائل عمومی محیط زیست کشور و ۵ تعداد با تمرکز بر موضوع بحران دریاچه ارومیه صورت پذیرفته است. در مجموع تعداد ۱۲۸۵ نکته کلیدی با کدهای نشانگر مشخص گردیدند. این نکات در قالب مفاهیم انتزاعی، مفهوم سازی شده‏اند. تبیین و ارتباط دهی میان مفاهیم، آنان را به در قالب مقولات شکل خواهد داد. مصاحبه‌ها (بین ۶۰ تا ۱۲۰ دقیقه) ضبط می‌شد تا با مرور چندباره گفتگوها، تحلیل و بررسی دقیق‌تری نسبت به دیدگاه‌های طرح شده مشارکت کنندگان انجام شود. علاوه بر ۱۶ مصاحبه مذکور، ۲ مطالعه به صورت مجزّا نیز وارد فرایند کدگذاری گردید. یک مطالعه با «صبغه تاریخی»، سیر تطوّر موضوع محیط زیست در برنامه‌های توسعه کشور را مدّ نظر داشت و مطالعه دیگر با «صبغه اسلامی»، ارزش‌های برآمده از رویکرد اسلام به محیط زیست را محور تحلیل خود قرار داد.
۴-۱- تجزیه و تحلیل مصاحبه‌ها
پس از انجام مصاحبه‌های مربوط به تحقیق، مرحله‌ی تجزیه و تحلیل داده‌ها آغاز می‌شود. با توجه به اصول تحقیق بر اساس نظریه داده بنیاد که در فصل پیشین بدان اشاره شد، مصاحبه‌ها پس از ویرایش و تدوین، می‌بایست دسته‌بندی شده و فرآیندی روی آنها صورت گیرد. بر مبنای این روش، نشان‌گرهایی برای این فرایند تعریف شده است که در ابتدا، به معرفی این نشان‌گرها می‌پردازیم:

نشان‌گر P : نشان دهنده «نکته کلیدی» و مخفف کلمه Point
نشان‌گرهای A,B,C,…: بیانگر موردهای مطالعه، (که همان مصاحبه با خبرگان است) می‌باشد.
نشان‌گرهای عددی ۳،۲،۱و…: بیانگر شماره نکته کلیدی است؛
به طور مثال :PE10 نشان دهنده نکته کلیدی دهم در مصاحبه شماره پنجم است.
به منظور تجزیه و تحلیل مصاحبه‏ها، ابتدا اقدام به «کدگذاری باز» هر مصاحبه می‏نماییم. سپس کدهای استخراج شده را ذیل طبقه‏های «مفاهیم» که معانی کلی‏تر و انتزاعی‌تری نسبت به کدهای باز دارند، دسته ‏بندی می‏کنیم. هر کدام از این مفاهیم را می‏توان ذیل گروه‏های بزرگتر (انتزاعی‌تر) به نام«مقوله‏ها» جای داد. بنابراین پس از مفهوم سازی کدهای باز، مقوله بندی مفاهیم استخراج شده صورت می‏گیرد. لازم به ذکر است که با توجه به رویه اتخاذ شده در روش تحقیق داده بنیاد، طبقه‏های مذکور مفاهیم و مقوله‏ها به مرور و با افزایش تعداد مصاحبه‏ها و «مقایسه و سنجش مستمرّ» یافته‌های قبلی، شکل منسجم‌تر و کامل‏تری به خود می‏گیرند.
۴-۱-۱- مطالعه مورد نخست (A)
مصاحبه شونده: (عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، فعال تشکل‌ مردم‌نهاد زیست‌محیطی)
کدگذاری در روش داده‌ بنیاد به دو شیوه امکان‌پذیر است. یکی شیوه «خُرد» که در آن داده‌ها،‌ کلمه به کلمه تحلیل می‌شوند و معانی یافت شده در کلمات یا گروه‌هایی از کلمات کدگذاری می‌گردد. به این شیوه کدگذاری، «کدگذاری تفصیلی» گفته می‌شود که البته هم زمان‌بر بوده و هم انبوه کدهای استخراج شده ممکن است موجب ابهام و سردرگمی محقّق گردد. از این رو در این پژوهش شیوه دوم کدگذاری یعنی «کدگذاری نکات کلیدی» به عنوان مبنای تحلیل داده‌های انتخاب شده است. در این شیوه نکات کلیدی- به جای تک تک کلمات- شناسایی شده و احصاء مفاهیم از طریق آنها صورت می‌پذیرد. پس از ویرایش و تدوین مصاحبه‌ی اول، بر روی این مصاحبه «کدگذاری باز» صورت گرفت. نکات کلیدی به دست آمده از این مصاحبه، در جدول زیر به نمایش گذاشته شده است.
جدول ۴-۱: نکات کلیدی و کدگذاری باز، مطالعه مورد A