بر همین قیاس ، اگر آدمی با خداوند انس می گیرد و می تواند در همنشینی با او به آرامش نائل گردد و در سخن گفتن با او گمشده ی خویش را بیابد و صفای خاطر پیدا کند ، این همان رخصت خداوند است که به بندگانش داده تا هرگاه که بخواهند و هر جا که باشند او را بخوانند و از او بخواهند و همنشینی با او را بطلبند . بدین سان ، رسولان الهی آمدند تا یادآورانِ خاطره ی ازل باشند و آدمیان را از این رخصتی که در ساختارشان نهاده شده آگاه کنند از این رو صحفشان در پیش رویمان تجدید عهد و میثاق بندگی است تا به یاد ما غافلانِ صلای پروردگارمان بیاورند . (خلجی ، ۶۳)
از اذن و رخصت برای آخرین بار تا قیامت ، در قرآن کریم بر زبان پیامبر گرامی جاری گردید که در آیات سوره آل عمران و نساء آمده است .

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

«ö@è% bÎ) óOçFZä. tbq™۷Åsè? ©!$# ‘ÏRqãèÎ۷¨?$$sù ã » (آل عمران /۳۱)
([ای رسول ، خلق را] بگو : اگر خدا را دوست دارید پس مرا پیروی کنید ).
«(#rãà۲øŒ$$sù ©!$# $VJ»uŠÏ% #YŠqãèè%ur 4’n?tãur öNà۶Î/qãZã_ ۴ » (نساء /۱۰۳)
(خدا را یاد کنید ، ایستاده و نشسته و بر پهلو خفته).
پس با توجه به آیات و روایات آمده رسولان الهی آمدند تا آدمیان را از این اذن و رخصت الهی آگاه کنند و راه و رسم و آئین بهره وری از این اذن الهی را به او بیاموزند ما نمی دانستیم که می توان دعا کرد و خدا را خواند و از او درخواست کرد و با او به گفتگو نشست خداوند بود که به ما آموخت تا بدانیم که دعا و نیایش مهم ترین نیروی اثرگذار در عالم است و یاد داد تا او را بخوانیم و از او بخواهیم و با او سخن بگوئیم همچنان که بنده شایسته او زین العابدین (ع) در مناجات خود با خدا فرمود :
«بِکَ عرقُتکَ و انتَ دَلَّلتَنی عَلَیکَ و دَعوتنی اِلَیکَ وَلَو لا اَنتَ لَم اَدرِ ما اَنتَ»(به تو ، تو را شناختم و تو مرا به خود ره نمودی و به خودت فراخواندی و اگر تو نبودی در نمی یافتم که تو که هستی ) (قمی، ۳۰۶).
۲-۲) اقرار به گناه :
یکی دیگر از آداب دعا اقرار به بدی ها و گناهان می باشد . اقرار به بدی ها روح انسان را برای اتصال به رحمتِ فضل خداوند آماده می کند و موجب چشیدن روحانیت و معنویت دعا می شود و زمینه و توفیق توبه را فراهم می کند .
اقرار به گناهان قبل از درخواست از خدا لازم است چون مشتمل بر انقطاع و پناه بردن به خدا و پست کردن نفس است و هر کس خود را پست نماید و تواضع کند خدای تعالی او را بلند می کند و خدای تعالی در نزد دل شکستگان جای دارد .
روایت شده است که : «عابدی هفتاد سال روزها ، روزه می داشت و شبها به عبادت صبح می کرد و سپس از خدای تعالی حاجتی را درخواست کرد حاجت او برآورده نشد ، پس به خود روی آورد و گفت : ای نفس به خاطر تو خدا حاجت مرا نداد اگر در تو خیری می بود حاجت تو را به تو می دادند خدای تعالی فرشته ای را به سوی او فرستاد و گفت : ای فرزند آدم ! این لحظه که نفست را کوچک شمردی در نزد من بهتر از عبادت های گذشته ات می باشد»(حلی،۱۹۰).
و از امام باقر علیه السلام آمده است که فرمود :«خدای تعالی به موسی وحی کرد که آیا می دانی چرا من تو را برای گفتگو برگزیدم عرضه داشت : «پروردگارا خیر» .
فرمود ای موسی ! من بندگانم را زیرورو کردم هیچکس به سان تو خوارتر بر خود ندیدم تو وقتی نماز می گزاری ، صورتت را بر خاک می گذاری» (همو).
امام صادق علیه السلام می فرماید:«نخست ستایش ،سپس ثنا گفتن بعد اعتراف کردن به گناه و آنگاه درخواست کردن زیرا به خدا سوگند هیچ بنده ای از گناهی بیرون نشد مگربااعتراف .» (حلی ، ۱۷۴ ؛ کلینی ، ۴ ، ۲۳۷)
پس اقرار به گناهان موجب افزایش ترس و رقت قلب انسان می شود همچنانکه امام صادق علیه السلام می فرمایند : «وقتی شما رقت قلب پیدا کردید آنگاه دعا کنید زیرا قلب تنها در حالت اخلاص رقّت می یابد .» (کلینی، ۴/۲۲۷) و همین علت گریه و ریزش اشک است و این خود از آداب دعا است ، بنابراین آمادگی برای پیدا کردن یک ادب دعا باعث پیدا شدن ادب دیگری برای دعا شده است و جدای از پذیرش دعا یا عدم پذیرش از جانب خدا ، اعتراف به گناه و تحقیر هوای نفس ضروری است و رعایت ادب در مقام بنده در مقابل آفریننده است .
۳-۲) اقامه ی نماز قبل از دعا :
سومین موردی که از آداب دعا می توان نام برد خواندن دو رکعت نماز است در روایات به آن اشاره شده که در اینجا چند مورد از آن را ذکر می کنیم :
امام صادق علیه السلام فرمود : «موسی داخل مسجد شد و دو رکعت نماز خواند و حاجت خود را از خدا خواست پس رسول خدا فرمود : بنده بر پروردگارش سبقت گرفت (خودش را برتر از ربّ خود دانست و قبل از ثنای خداوند و درود بر پیامبر (ص) ، حاجت خود را خواست) و مردی دیگر آمد و دو رکعت نماز خواند سپس ثنای خدا را گفت و بر پیامبر و خاندانش درود فرستاد پس حضرت فرمود:بخواه که عطا(مستجاب)می شود»(مجلسی،بحارالانوار،۹۰/۳۱۶؛کلینی،۴، ۲۳۹). و پیامبر خدا می فرمایند : هر کس وضو بگیرد و درست هم وضو بگیرد سپس دو رکعت نماز بگزارد و آن گاه به درگاه پروردگارش دعا کند ، دعایش ، دیر یا زود ، مستجاب می شود.(هیثمی،۲، ۲۳۳) و همچنین امام صادق علیه السلام می فرمایند : هر کس وضو سازد و نیکو وضو سازد و دو رکعت نماز بگزارد و رکوع و سجود آنها را کامل به جای آورد سپس بنشیند و خداوند را ثنا گوید و بر پیامبر خدا (ص) ، درود بفرستد و آنگاه حاجتش را از خدا بخواهد خیر را در جایگاهش جُسته است و هر کس خیر را در جایگاهش بجوید ناکام نمی شود(مجلسی،۸۱، ۲۱۹).
و نیز می فرماید :«هرگاه حاجتی داشتی ، وضو بگیر و دو رکعت نماز بخوان سپس حمد و ثنای خدا را به جای آور و نعمت هایش را یاد کن آنگاه دعا کن دعایت اجابت می شود»(کلینی،۴،۲۴۰) «و امیرالمؤمنین از رسول خدا (ص) نقل می کند که هر کس نماز واجبی را ادا کند بعد از آن دعایی مستجاب نزد خدا دارد»(حلی ، ۷۸).
بنابراین می توان گفت که از علل استجابت دعا مربوط به فعل ، و دعایی است که باید بعد از کاری آن دعا را خواند و اگر بدون آن کار دعا کند اجابت نمی گردد .
۴-۲) اقرار و اظهار ایمان و اسلام :
یکی از آیاتی که به موضوع اظهار ایمان در دعا مربوط می شود آیه ی ۱۶ سوره ی آل عمران می باشد که در این آیه اظهار ایمان برای درخواست نیاز از درگاه الهی مطرح گردیده است، قرآن کریم در این آیه می فرماید : «šúïÏ%©!$# tbqä۹qà)tƒ !$oY­/u‘ !$oY¯RÎ) $¨YtB#uä öÏÿøî$$sù $uZs9 $oYt/qçRèŒ $uZÏ%ur z>#x‹tã ͑$¨Z9$# » (آل عمران /۱۶).
(کسانی که می گویند پروردگارا ایمان آوردیم پس گناهان ما را بیامرز و ما را از عذاب آتش در امان دار).
در این آیه بعد از ذکر ربوبیت خداوند به اظهار ایمان قبل از دعا پرداخته شده است که این خود اهمیّت موضوع را روشن می سازد و بعد آمرزش گناهان و مصون ماندن از عذاب آتش طلب گردیده است .
صاحب تفسیر احسن الحدیث درباره ی این آیه اشاره دارد که اینها از اوصاف «للذین اتقوا» است‌که پیوسته ازخدا می‌خواهند از گناهان آنها عفو فرمایدوازعذاب آتش‌دورشان کند.(قرشی ، ۲/۳۴)
و آیه ی ۵۳ سوره ی آل عمران نیز مبین این موضوع است و اظهار ایمان در آن به عنوان آداب معرفی شده است آیه می فرماید : «!$oY­/u‘ $¨YtB#uä !$yJÎ/ |Mø۹t“Rr& $oY÷èt7¨?$#ur tAqߙ§۹$# $oYö;çFò۲$$sù yìtB šúïωÎg»¤±۹$# » (آل عمران /۵۳).
(پروردگارا به آنچه نازل کرده ای ایمان آوردیم و از این پیامبران پیروی کردیم پس ما را در شمار شاهدان بنویس ).
در این آیه از عبارت «$¨YtB#uä !$yJÎ/ |Mø۹t“Rr& » مشخص می گردد که اظهار ایمان از آداب دعا و نیایش است و این دعا برای قرار گرفتن در زمره شاهدان توسط حواریون حضرت عیسی علیه السلام به درگاه خداوند سبحان مطرح گردیده است .
بنابراین با دقت و تأمل در مفهوم آیه معلوم می شود که برای طلب و دعا از درگاه الهی ابتدا باید مثل حواریون به قوانین و فرامین الهی اظهار ایمان نمود بعد با امید به اجابت دعا درخواست حاجت کرد .
و آیه ۱۲۸ سوره بقره «$uZ­/u‘ $uZù=yèô_$#ur Èû÷üyJÎ=ó¡ãB y7s9 »
([ابراهیم و اسماعیل گفتند] پروردگارا ، ما را تسلیم فرمان خود گردان بیان می دارد که ایمان و عمل صالح در قرآن در کنار هم تأکید و سفارش شده اند و به تسلیم انسان در برابر پروردگارش می انجامد و موجب رستگاری و سعادت وی در دنیا و آخرت می شود ).
مفهوم اولیه اسلام و مسلمانی ، اقرار به یگانگی خدا و رسالت پیامبر اکرم (ص) است این تعریف ویژه اصطلاح شرعی دین مبین اسلام است که ، فرد با گفتن شهادتین در ردیف مسلمانان قرار می گیرد گرچه هنوز ایمان در قلب وی نباشد .
« ÏMs9$s% Ü>#{ôãF{$# $¨YtB#uä (@è% öN©۹ (#qãZÏB÷sè? `Å۳»s9u r (#þqä۹qè% $oYôJn=ó™r& $£Js9ur È@äzô‰tƒ ß`»yJƒM}$# ’Îû öNä۳Î/qè=è% ( bÎ)ur (#qãè‹ÏÜè? ©!$# ¼ã&s!qߙu‘ur Ÿw Nä۳÷GÎ=tƒ ô`ÏiB öNä۳Î=»yJôãr& $º«ø‹x© ۴ ¨bÎ) ©!$# ֑qàÿxî îLìÏm§‘ » (الحجرات /۱۴) .<br/>(بادیه نشینان گفتند : ما ایمان آوردیم ، بگو ایمان نیاورده اید بلکه بگویید ، اسلام آوردیم و هنوز ایمان در دلهایتان وارد نشده است و اگر خدا و رسولش را فرمان برید از پاداش اعمال شما چیزی نکاهد براستی خداوند آمرزنده و مهربان است).<br/>و آیه ی ۱۹۳ سوره ی آل عمران نیز گویای این مطلب است که اظهار ایمان از آداب دعا و نیایش است در این آیه می خوانیم :<br/><strong>«!$oY­/§‘ $oY¯RÎ) $oY÷èÏJy™ $ZƒÏŠ$oYãB “ÏŠ$oYムÇ`»yJƒM~Ï۹ ÷br& (#qãYÏB#uä öNä۳În/tÎ/ $¨YtB$t«sù ۴ $oY­/u‘ öÏÿøî$$sù $uZs9 $oYt/qçRèŒ öÏeÿŸ۲ur $¨Ytã $oYÏ?$t«Íh‹y™ $oY©ùuqs?ur yìtB ͑#tö/F{$# » (آل عمران /۱۹۳)
(پروردگارا به راستی ما شنیدیم فرا خواننده ای به ایمان فرا می خواند که به پروردگارتان ایمان بیاورید ایمان آوردیم بار الها پس گناهان ما را ببخش و بدیهایمان را پوشیده دار).
براساس این آیه اولاً صاحبان خرد آماده پذیرش حق هستند و ثانیاً ایمان زمینه دریافت مغفرت بوده و اظهار ایمان از آداب دعا می باشد(قرائتی ،۲/۲۵ و ۲۶).
و همچنین آیه ی ۱۵ سوره ی احقاف مبین این مطلب است که اظهار اسلام و فرمان برداری از آداب دعا و نیایش است خداوند در این آیه می فرماید :
«$uZøŠ¢¹urur z`»|¡SM}$# Ïm÷ƒy‰Ï۹ºuqÎ/ $·Z»|¡ômÎ) ( çm÷Fn=uHxq ¼çm•Bé& $döä. çm÷Gyè|Êurur $döä. ( ¼çmè=÷Hxqur ¼çmè=»|ÁÏùur tbqèW»n=rO #·öky­ ۴ #Ó¨Lym #sŒÎ) x÷n=t/ ¼çn£‰ä©r& x÷n=t/ur z`ŠÏèt/ö‘r& ZpuZy™ tA$s% Éb>u‘ ûÓÍ_ôãΗ÷rr& ÷br& tä۳ô©r& y7tFyJ÷èÏR ûÓÉL©۹$# |MôJyè÷Rr& ¥’n?tã ۴’n?tãur £“t$Î!ºur ÷br&ur Ÿ@uHùår& $[sÎ=»|¹ çm9|Êös? ôxÎ=ô¹r&ur ’Í< ’Îû ûÓÉL­ƒÍh‘èŒ ( ’ÎoTÎ) àMö۶è? y7ø‹s9Î) ’ÎoTÎ)u r z`ÏB tûüÏHÍ>ó¡ßJø۹$# »<br/>«و انسان را به نیکی درباره پدر و مادرش سفارش کردیم . مادرش با دشواری به او باردار شد با دشواری او را بر زمین نهاد و بارداری و از شیر گرفتنش سی ماه است تا آنکه به ریشه کامل خود برسد و چهل ساله شود . می گوید : پروردگارا در دلم افکن تا نعمتی را که به من و پدر و مادرم ارزانی داشته ای سپاس گویم و کار شایسته ای انجام دهم که تو می پسندی ، و فرزندانم را برایم شایسته گردان به راستی من به درگاهت توبه آوردم و من از فرمانبردارانم .»<br/>از عبارت «’ÎoTÎ)u z`ÏB tûüÏHÍ>ó¡ßJø۹$# » در این آیه استفاده می شود که اظهار اسلام و تسلیم شدن در برابر فرامین الهی از آداب دعا برای درخواست توفیق شکر نعمتهای ارزانی شده بر او و والدین خویش و توفیق انجام دادن اعمال صالح و اصلاح ذریه می باشد .
« بنا به گفته ی نویسنده تفسیر نمونه : انسان لایق و باایمان هنگامی که به چهل سالگی می رسد دو چیز را از خداوند تقاضا می کند نخست می گوید پروردگارا به من الهام ده و توفیق بخش تا شکر نعمتی را که به من و پدر و مادرم ارزانی داشتی به جا آورم و در دومین تقاضا عرضه می کند خداوندا اصلاح ودرستکاری را در فرزندانم و دودمانم تداوم بخش»(مکارم شیرازی،۲۱،۳۳۰).
صاحب برگزیده تفسیر نمونه اظهار می‌دارد که: این دو دعا و درخواست دو مطلب را بیان می کند که هر یک بیانگر یک برنامه عملی مؤثر است می گوید : پروردگارا من (در این سن و سال) به سوی تو باز می گردم و توبه می کنم . «’ÎoTÎ) àMö۶è? y7ø‹s9Î) » به مرحله ای رسیده ام که باید خطوط زندگی من تعیین گردد و تا آخر عمر همچنان ادامه یابد و دیگر اینکه می گوید من از مسلمین و تسلیم شدگان هستم «’ÎoTÎ)u r z`ÏB tûüÏHÍ>ó¡ßJø۹$# » (بابایی ،۴/۴۲۹).
۵-۲)اظهار اطاعت از دستورات الهی :
اظهار اطاعت از دستورات الهی به عنوان یکی از آداب دعا و نیایش مطرح گردیده که آیه ی ۲۸۵ سوره ی بقره این مطلب را بیان می دارد . قرآن کریم در این آیه می فرماید :