ح – جامعه آماری

جامعه آماری شامل کتاب، پایان نامه، مقاله، منابع الکترونیک و … می‌باشد.

خ – ابزار های تحقیق

ابزار تحقیق از طریق فیش برداری است.

د – شیوه انجام تحقیق

شیوه مورد استفاده در این پژوهش توصیفی، اسنادی و تحلیلی( عقلانی) است.

ذ – شیوه تحلیل داده ها

پس از مطالعه و بررسی داده ها با بهره گرفتن از اصول کلی حقوقی و استدلال منطقی نسبت به استخراج نتایج پژوهش اقدام می شود. شیوه تحلیل داده ها، کیفی از نوع مقوله ای است.

ر – پلان تحقیق

این پایان نامه به دو بخش تقسیم می‌گردد و هر بخش شامل دو فصل می‌باشد. در بخش اول با عنوان « جایگاه نهاد حضانت در نظام حقوقی ایران »، نهاد حضانت به طور کلی مطالعه می‌گردد. فصل اول آن، تحت عنوان « مفهوم و ماهیت حضانت » شامل دو گفتار می‌باشد و فصل دوم نیز با عنوان « عناصر حضانت و شرایط آن از منظر صاحب حق » دارای دو گفتار است و به موضوع نگهداری، تربیت و رضاع ( شیر دادن ) و شروطی که مسئول حضانت باید واجد آن باشد می‌پردازد.

بخش دوم نیز با عنوان « دارندگان و مدت زمان حضانت و هزینه ها و ضمانت اجراهای آن » شامل دو فصل می‌باشد. فصل اول به شناسایی صاحبان حق حضانت و تعیین پایان دوره حضانت می‌پردازد و در فصل دوم نیز هزینه های دوران حضانت و ضمانت اجراهای پیش‌بینی شده درمورد این نهاد حقوقی بررسی می‌گردد.

بخش اول

جایگاه نهاد حضانت در نظام حقوقی ایران

حقوق خانواده هنگامی صیانت می‌شود که هم حقوق زن و مرد و هم حقوق کودکان رعایت گردد. برای حمایت حقوقی از کودک مقنن باید در فرایند قانون‌گذاری ‌به این قشر آسیب‌پذیر جامعه توجه ویژه‌ای نماید. این ضرورت احساس می‌شد که قانون‌گذار درصورت بروز شرایط نابهنجار برای طفل در درون خانواده با هدف بهبود وضعیت او و برای جلوگیری از پایمال شدن حقوق کودک و ظلم به او به‌ خصوص در هنگام بروز اختلافات خانوادگی و جدایی ابوین از یکدیگر و یا فوت والدین، چاره اندیشی کند و درمواردی که کودک با وضعیت‌های مخاطره‌آمیز مواجه است به یاری او بشتابد؛ ‌بنابرین‏ سعی نمود در قوانین گوناگون ازجمله « قانون مدنی »، « قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۵۳»، « قانون اعطاء حضانت فرزندان صغیر یا محجور به مادران آن‌ ها مصوب ۶/۵/۱۳۶۴ » و « قانون مربوط به حق حضانت مصوب ۲۲/۴/۱۳۶۵ » ‌به این هدف نایل شود.

با توجه ‌به این‌که برخی از مواد قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۵۳، توسط شورای نگهبان خلاف شرع تشخیص داده شد، دادگاه‌ها با نقص و کمبود قانون مواجه بودند و رویه‌های مختلفی در دادگاه‌ها حاکم بود و بدین ترتیب لازم دانسته شد تا قانون جدیدی به تصویب برسد؛ ‌بنابرین‏ در ۱ اسفند ۱۳۹۱ قانون حمایت از خانواده را تصویب نمود و با تصویب این قانون، قوانین مصوب ۱۳۶۴ و مصوب۱۳۶۵ نسخ گردید. در ماده ۵۸ قانون مصوب سال۱۳۹۱ قوانین منسوخه توسط این قانون نام برده شده‌اند ولی سخنی از نسخ قانون مصوب ۱۳۵۳ نیامده است؛ ‌بنابرین‏ درخصوص این مورد که آیا با تصویب قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱، قانون حمایت از خانواده ۱۳۵۳ نسخ گردیده یا هنوز به قوت خود باقی است می‌توان دو نظر را مطرح نمود.

بنابر یک نظر می‌توان گفت هرچند که قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ به نسخ قانون حمایت از خانواده سال ۱۳۵۳ اشاره نکرده است اما به‌دلیل این‌که قانون‌گذار مجدداً به تصویب قانونی با همین نام پرداخته می‌توان چنین استنباط نمود که از قانون قبلی چشم‌پوشی کرده و ‌بنابرین‏ می‌توان قائل به نسخ ضمنی قانون حمایت از خانواده ۱۳۵۳ شد.

نظر دیگری که به ذهن می‌رسد این است که با توجه ‌به این‌که قوانین منسوخه توسط قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱ صراحتاً نام برده شده‌اند ولی سخنی از نسخ قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۵۳ نیامده بتوان گفت آن دسته از مواد قانون حمایت از خانواده سال ۱۳۵۳ که خلاف شرع دانسته نشده‌اند هنوز به قوت خود باقی هستند. همچنین با توجه ‌به این‌که قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱ به بسیاری از مسائل نپرداخته است، با نسخ قانون حمایت از خانواده ۱۳۵۳ با خلأ قانونی مواجه می‌شویم و با توجه ‌به این‌که عنصر اساسی در قانون مصوب ۱۳۹۱، مصلحت فرزندان است می‌توان چنین اظهار نظر نمود که نسخ قانون حمایت از خانواده ۱۳۵۳ به مصلحت طفل نمی‌باشد. بنا بر این نظر، مصلحت طفل اقتضا دارد درخصوص موضوعاتی که در قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱ پیش‌بینی نشده است همچنان قانون حمایت از خانواده ۱۳۵۳ به‌قوت خود باقی بوده و در نتیجه باید قائل به عدم نسخ قانون سال ۱۳۵۳ توسط قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱ باشیم.

در هر دو بخش این پایان نامه به بیان دیدگاه هر دو قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۵۳ و مصوب سال ۱۳۹۱ می‌پردازیم.

بخش اول به دو فصل تقسیم می‌گردد. در فصل اول به بیان کلیاتی شامل مفهوم و ماهیت حضانت بسنده ‌می‌شود. در فصل دوم نیز عناصر حضانت و شرایطی که لازم است مسئول حضانت واجد آن‌ ها باشد از نقطه نظر فقه، حقوق و قانون حمایت از خانواده بررسی می‌گردد.

فصل اول : مفهوم و ماهیت حضانت

برای ورود به بحث حضانت، لازم است در ابتدا اطلاع مختصری از این نهاد حقوقی کسب کنیم؛ ‌بنابرین‏ در این فصل ابتدا مفهوم حضانت بررسی شده و معنای اصطلاحی آن از نقطه نظر فقها، حقوق‌دانان و قانون حمایت از خانواده بیان می‌گردد. سپس با عنایت به دیدگاه‌های ارائه شده به مطالعه ماهیت این نهاد حقوقی می‌پردازیم.

گفتار اول : مفهوم حضانت

در این گفتار ابتدا معنای لغوی و سپس معنای اصلاحی حضانت مطالعه می‌گردد.

الف – معنی لغوی حضانت

واژه حضانت از حضن ( به کسر حاء و سکون ضاد و نون ) گرفته شده است و اسم آن است^[۱] . حضن در لغت به ‌معنای کرانه چیزی، کنار چیزی، فروتر از زیر بغل^[۲]، زیر بغل تا برآمدگی لگن ( الحضن مادون الابط الی الکشح )^[۳]، جنب^[۴] و پهلو^[۵]، سینه و دو بازو و آن چه مابین سینه و بازو است و همچنین به معنای آغوش نیز می‌باشد و فعل حضن ( به فتح حاء و ضاد و نون ) به معنی حفظ کردن و صیانت است^[۶]. حضانت ( به فتح و کسر حاء و فتح نون ) در لغت تربیت کودک و اداره کردن امور مربوط به او است^[۷] و همچنین به‌معنای در زیر بال گرفتن، در بر داشتن، در دامن خود پروراندن^[۸]، ‌در آغوش کشیدن طفل و حفاظت و نگهداری از او^[۹]، پرورش دادن و پرستاری ازکودک و دایگی و مادری کردن برای طفل است^[۱۰].

لغت حضانت مصدر حاضن و حاضنه است^[۱۱] که این دو به زن و مردی گفته می شود که امر تربیت و سرپرستی و نگهداری کودک را برعهده دارند^[۱۲]. وجه تسمیه حضانت ‌به این دلیل است که مسئول تربیت و نگهداری، کودک را به پهلویش می‌چسباند^[۱۳].

ب – معنی اصطلاحی حضانت