استعداد” در فرهنگ­های لغت به معنای “توانایی ویژه و طبیعی” و “ظرفیت دستیابی به موفقیت” تعریف شده است.
فصل دوم
(ادبیات و پیشینه پژوهش)
۱٫۲٫ مقدمه
در این فصل محقق بر آن است که ابتدا مبانی نظری پژوهش خود را بیان کند و سپس به بررسی پژوهش­های پیشین در این موضوع خاص بپردازد و در پایان نتیجه­ای از ادبیات پیشینه مطرح نماید.
۲٫۲٫ مبانی نظری
۱٫۲٫۲٫ استعدادیابی
استعدادیابی موضوعی است که در دنیای ورزش اهمیت ویژه­ای دارد. شناسایی عوامل موفقیت راه را برای رسیدن به قله افتخار هموار می­ کند. این که مشخص شود چه ویژگی­هایی ورزشکاران معمولی را از ورزشکاران نخبه متمایز می­سازد کاری بس دشوار است که موضوع پرداختن به استعدادیابی را دشوارتر ساخته است.

پیشرفت از سطوح ابتدایی به سطوح نخبگی در ورزش فرآیندی بسیار پیچیده است. این فرایند نیازمند شناسایی و انتخاب افراد با استعدادی است که شرایط لازم جسمانی، مهارتی و رفتاری برای موفقیت در یک رشته ورزشی خاص را داشته باشند.
فرایند کشف ورزشکاران با استعدادیابی شرکت در یک برنامه تمرینی سازماندهی شده، یکی از مهمترین موضوعاتی است که امروزه در ورزش مطرح می­باشد. لذا در ورزش به عنوان یک هنر، کشف افراد بااستعداد و انتخاب آن­ها در سنین پایین، سپس هدایت، کنترل و ارزیابی آن­ها در صعود به بالاترین سطح از مهارت اهمیت زیادی دارند. تا آنجایی که به ورزشکاران نخبه مربوط می­ شود، کار و زمان مربی باید برای کسانی صرف شود که دارای توانایی­هایی بالقوه باشند. در غیر این صورت، استعداد، زمان و انرژی مربی تلف شده و یا بهترین شکل آن این است که ورزشکار متوسطی به وجود خواهد آمد. بنابراین هدف اصلی استعدادیابی، شناسایی و انتخاب ورزشکارانی است که بیشترین توانایی را برای رشته ورزشی خاص دارا باشند. (ا. بومپا، تئودور، ۱۳۸۲).
در عالم ورزش، شناسایی استعداد مفهوم جدیدی نیست. با این حال به این موضوع توجه علمی و درست و حسابی نشده است. در اواخر سال ۱۹۶۰ و اوایل ۱۹۷۰ در اکثر کشور­های اروپای شرقی، روش­های ویژه­ای برای شناسایی ورزشکارانی که دارای توانایی­های بالقوه بالایی بودند، کشف شد. برخی از این روش­های مورد استفاده در انتخاب ورزشکاران مستعد توسط متخصصان کشف و تنظیم شد. این دانشمندان در پی آن بودند که مربیان را در انتخاب ورزشکاران مستعد برای یک رشته ورزشی خاص، نسبت به توانایی­های لازم برای آن رشته آگاه سازند. نتایج حاصله در این مورد، غیرقابل تصور و حیرت انگیز بودند. بیشتر افرادی که در بازی­های المپیک ۱۹۷۲ مدال گرفته بودند، به ویژه از کشور آلمان شرقی که به طور علمی انتخاب شده بودند ; نتیجه فرایند شناسایی استعداد­ها بود(ا. بومپا، تئودور، ۱۳۸۲).
۱٫۱٫۲٫۲٫ تعریف استعدادیابی
“استعداد” در فرهنگ­های لغت به معنای “توانایی ویژه و طبیعی” و “ظرفیت دستیابی به موفقیت” تعریف شده است.
ریلی و ای. ام ویلیامز عقیده دارند استعدادیابی عبارت است از “فرایند شناسایی ورزشکاران فعلی که توان بالقوه­ای برای نخبه شدن دارند”.
رینگر در تعریف کاربردی استعدادیابی اعتقاد دارد: استعدادیابی یعنی پیش بینی اجرا» (عملکرد) از طریق سنجش ویژگی­های جسمانی، روانی و اجتماعی و همچنین توانایی­های تکنیکی (آقا علی نژاد، ۱۳۸۰).
۲٫۱٫۲٫۲٫ فواید استعدادیابی
استفاده از معیار­های ویژه برای استعدادیابی فواید و امتیازات متعددی دارد:
زمان لازم برای رسیدن به اجرا­های ورزشی بهینه توسط ورزشکاران برگزیده را کاهش می­دهد.
صرف کار، انرژی، استعداد و توانایی­های مربی را کاهش می­دهد. ورزشکارانی که دارای توانایی­های بالاتری هستند، موجب افزایش کارآیی برنامه ­های تمرینی مربی می­شوند (ا. بومپا، تئودور، ۱۳۸۲).
توانایی شرکت در مسابقه و نیز تعداد ورزشکارانی را که به اجرا­های ورزشی بهینه دست می­یابند افزایش می­دهد. در نتیجه تیم ملی هماهنگی به وجود خواهد آمد که در مسابقات بین المللی توانا و قدرتمند ظاهر خواهد شد (ا. بومپا، تئودور، ۱۳۸۲).
اعتماد به نفس ورزشکار را بالا می­برد، چراکه اجرا­های ورزشکار نخبه در مقایسه با ورزشکاران هم سن انتخاب نشده به طور قابل توجهی بالاتر است (ا. بومپا، تئودور، ۱۳۸۲).
کاربرد تمرینات علمی را میسر می­سازد و بدین طریق متخصصان و کارشناسان علوم ورزشی با انگیزه بیشتری کار خود را ادامه خواهند داد (ا. بومپا، تئودور، ۱۳۸۲).
۳٫۱٫۲٫۲٫ عوامل اصلی در استعداد یابی
کانسنت و فلورسکیو^۱(۱۹۷۱) ظرفیت حرکتی، ظرفیت روان شناختی و کیفیت­های زیست حرکتی (شامل تیپ بدنی و اندازه­ های پیکر سنجی) را به عنوان عوامل اصلی برای اجرا و استعدادیابی، شناسایی کردند. اگر چه، این سه عنصر عوامل اصلی همه ورزش­ها هستند، لیکن اهمیت آن­ها در هر ورزشی متفاوت است (ا. بومپا، تئودور،۱۳۸۲).
۴٫۱٫۲٫۲٫ والدین و استعدادیابی
مشخص است که والدین به عنوان حامی ورزشکار نقش مهمی در گرایش یا عدم گرایش یک فرد به یک ورزش خاص دارند. درگیری و انتظارات والدین با موفقیت و لذت و همچنین فشار و استرس مرتبط است “بلوم” اعتقاد دارد والدین می­خواهند در سال­های اول شرکت بچه­ها در مسابقات (و همچنین تمرینات) نقش حمایت کننده داشته باشند آن­ها تصمیم گیرنده اصلی هستند. در اواسط، والدین و ورزشکاران نقش مشارکتی بیشتری از خود نشان می­ دهند و در اواخر، ورزشکاران خود را به بهبود اجرای کامل ملزم می­ کنند در حالیکه نقش والدین کاملا محدود می­ شود و صرفا حمایت مالی را انجام می­ دهند.
بچه­ها باید تصمیم بگیرند که یک ورزشکار نخبه شوند نه والدین مطلوب نیست که والدین تصمیم بگیرند که زندگی یک کودک (نوجوان) باید در جهت یک ورزشکار نخبه شدن یا یک ورزش خاص باشد (خود کودک باید تصمیم گیرنده اصلی باشد). ممکن است والدین علیرغم میل باطنی یک نوجوان تصمیم بگیرند او را در ورزش دلخواهشان شرکت دهند. این موضوع می ­تواند علاوه براتلاف وقت، سبب سرخوردگی و کناره گیری فرد از آن رشته ورزشی شود و چه بسا او را نسبت به محیط ورزش بدبین کند. فرصت­های ورزشکار نخبه شدن کاملا محدود است لذا بر اساس این واقعیت نمی­ توان به طور خودخواهانه با تصادفی کودک را به سمت یک ورزش خاص سوق داد.
بنابراین، اگرچه نقش حمایتی خانواده و دوستان در زندگی ورزشکاران نخبه مهم است ولی موضوع استعدادیابی پدیده­ای علمی و تخصصی است که فقط باید بر اساس اصول علمی تعریف شده و با نظر و مشاور کارشناسان و متخصصین علمی صورت گیرد.
۲٫۲٫۲٫ مفهوم آمادگی
توانایی سازگاری با یک رفتار مشخص آمادگی نامیده می­ شود. یک برنامه­ی منظم تمرین که مبنای علمی داشته باشد، چارچوبی برای آمادگی ورزشکار است. پیشرفت­های ورزشی در گرو رسیدن به سطح بالاتر آمادگی است.
۱٫۲٫۲٫۲٫ آمادگی جسمانی
آمادگی جسمانی یعنی داشتن قلب، عروق خونی، ریه و عضلات سالمی که فرد بتواند به بهترین نحو، کار­ها و وظایف محوله اش را انجام داده و با شور و نشاط در فعالیت­های ورزشی و تفریحات سالم شرکت کند. باید توجه داشت این تعریف شامل عامه مردم می­ شود. اما زمانی که صحبت از بخش ورزشی و ورزشکار در میان باشد، عواملی چون تغذیه مناسب و کافی، نوع کار، میزان استراحت، نداشتن اضطراب و فشار­های عصبی بسیار با اهمیت بوده و نمی­ توان نقش آن­ها را در برنامه یک ورزشکار نادیده انگاشت.
بعضی محققان، سه دلیل را برای برخورداری از آمادگی جسمانی بیان داشته اند:
۱) کمک برای پیشگیری از بیماری­های ناشی از کم تحرکی مانند بیماری­های قلبی، فشار خون، دیابت، پوکی استخوان و مانند آنها
۲) رسیدن به حداکثر توان ذهنی
۳) داشتن احساس خوشایند و سبک بالی و با انرژی بودن
بنابراین به طور خلاصه آمادگی جسمانی برخورداری از یک انرژی پویا و سرزنده است که نشان دهنده سلامت سیستم­های مختلف بدن و کارکرد خوب آنهاست.
۳٫۲٫۲٫ توان بی هوازی
حداکثر توانائی تحمل اسید لاکتیک متعاقب فعالیت­های شدید را توان بی هوازی گویند. توان بی هوازی دررشته­های ورزشی سرعتی حائز اهمیت است (آقا علی نژاد و همکاران، ۱۳۹۱).
۴٫۲٫۲٫ توان هوازی
عبارت است از توانائی فرد در جذب، حمل و به مصرف رساندن اکسیژن در هنگام فعالیت‌­های طولانی مدت (آقا علی نژاد و همکاران، ۱۳۹۱).
۵٫۲٫۲٫ آمادگی قلبی- عروقی(تنفسی)
توانایی بدن برای رساندن و مصرف اکسیژن در کار و ورزش­های شدید و طولانی مدت را آمادگی قلبی عروقی گویند. هم چنین استقامت دستگاه گردش خون به عنوان توانایی سیستم گردش خون در انتقال اکسیژن هنگام تداوم فعالیت­های ورزشی تعریف شده است.
استقامت قلبی تنفسی مستلزم توانایی قلب و شش­ها برای تأمین اکسیژن عضلات در حال کار به مدت زمان طولانی است. به عبارت دیگر، توانایی دستگاه­های گردش خون و تنفس برای تنظیم و بهبودی ناشی از اثرات فعالیت بدنی متوسط تا شدید تند راه رفتن، دویدن، شنا یا دوچرخه سواری است که به آن استقامت یا آمادگی هوازی نیز میگویند. اجرای چنین کاری به توانایی حمل اکسیژن جهت کار عضلات و توانایی این عضلات برای انقباض و استفاده از اکسیژن بستگی دارد. هر قدر بدن بتواند اکسیژن بیشتری جذب کند، به همان اندازه نیز کار بیشتری را می ­تواند انجام دهد و بدن با خستگی کمتری نیز روبرو می­ شود.
۶٫۲٫۲٫ حداکثر اکسیژن مصرفی(VO2 max)