۱-موسسات مطالعه و تحقیقات استانفورد
۲-دانشگاه کالیفرنیا لس آنجلس
۳-دانشگاه کالیفرنیا سانتا باربارا
۴-دانشگاه یوتا، به یکدیگر متصل شدند و بدین ترتیب شبکه آرپانت (ARPANET) متولد گردید (برونر و ژوتیک، ۱۳۷۹: ۱۶) و این امر زمینه ای را فراهم کرد تا این مراکز بتوانند اطلاعاتشان را به اشتراک بگذارند. به تدریج آریا تکامل یافت و مراکز جدیدی به آن اضافه شدند و همراه با آن، کاربراتی با ایده‌های جدید به آنجا آمدند تا از آن استفاده کنند. در سال ۱۹۷۰ اسم آرپا (ARPA) به آژانس ((تحقیقات طرح‌های پیشرفته دفاعی)) تغییر کرد (همان، ص ۱۷).
بعدها شبکه دائماً گسترش یافت، به گونه ای که تا سال ۱۹۷۲، ۳۷ مرکز آرپا مستقر شده بودند. درسال ۱۹۸۵ (و به قولی ۱۹۸۶) موسسه ملی آمریکا NSFNETرا برای عرضه ارتباطات شبکه ای به مراکز تحقیقاتی بیشتر و گسترش شبکه بین المللی تأسیس کرده بود (آشنا، ۱۳۸۰: ۲۱۴ و برونر و ژوتیک، ۱۳۷۹: ۱۸)، این شبکه به نوعی اسکلت و استخوان بندی اینترنتی به شمار می رفت. این کار در شرایطی صورت گرفت که نفوذ کامپیوترهای شخصی رشدی سریع داشت و خدمات تکنولوژی اطلاعات در حال گسترش بود (مهدی زاده، ۱۳۷۸: ۱۶). در اواسط دهه ۱۹۸۰ تعداد معدودی پست الکترونیکی و شبکه‌های ارتباط دور تشکیل شد، هر چند که در ابتدای امر بیشتر در حوزه‌های دانشگاهی و بعضا صنعتی بود. از اواخر دهه ۱۹۸۰ بود که اینترنت رشد نجومی خود را آغاز کرد. بدین ترتیب که در سال ۱۹۸۷ شبکه اینترنت مشتمل بر ده هزار مشترک بود و در سال ۱۹۸۹ به صد هزار مشترک رسید. در سال ۱۹۹۰ زندگی آرپانت پایان پذیرفت، ولی اینترنت به رشد خود ادامه داد (آشنا، ۱۳۸۰: ۲۱۴)، بگونه ای که در سال ۱۹۹۱ مصادف با تولد نور جهان گستر، مرز هفتصد هزار میزبان را با چهار میلیون کاربرد در نور دید (دوران، ۱۳۸۲: ۵۷). در دهه ۱۹۹۰ بعد از روی آوردن شرکت‌های تجاری و عموم مردم به آن رشد قابل توجهی پیدا کرد و خدمات اینترنتی افزایش یافت و هر ساله تعداد کامپیوترهای موجود در شبکه اینترنت دو برابر می شد (میردامادی، ۱۳۸۰). در سال ۱۹۹۴ دهها هزار مرکز در نقطه اتصال بر روی شبکه اینترنت قرار داشتند که ۹۰ کشور را در سراسر جهان تحت پوشش قرار می دادند و این رقم تنها در سال ۱۹۹۵ به حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیون نفر بالغ می گردید (مهدی زاده، ۱۳۷۸: ۱۶). از سال ۱۹۹۷ با تجاری شدن اینترنت، خدمات آن به شدت تنوع و فزونی گرفت و هزینه‌های دسترسی به آن به همان نسبت کاهش یافت.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
پس از گسترش اینترنت در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی، ((بین سالهای ۱۹۹۸ و ۱۹۸۸ رشد انفجاری اینترنت در جهان آغاز شد. بطوری که این سالها نسبت خانوارهای دارای کامپیوتر از ۱۸ درصد به ۳۴ درصد رسید و در میان خانوارهای دارای فرزند، نیز به ۴۹ درصد افزایش یافت)) و گسترش سرویس‌های آن لاین از جمله تابلوهای تبلیغاتی، اتاق گپ زنی، نرم افزارهای کتابخانه ای و …. به کثرت، تنوع و گوناگونی افراد در شبکه انجامید (Giddens, 2001)
شناخته شده ترین بخش اینترنت، شبکه جهانی وب است که ((یک کتابخانه چند رسانه ای جهانی است و توسط یک نرم افزار مهندسی در سال ۱۹۹۲ بوجود آمد)) (Ibid) و از طریق آن فراهم کردن و جمع آوری اطلاعات و برنامه‌های مختلف امکان پذیر می گردد. سرویس وب یا شبکه جهان گستر به خاطر توان گرافیکی بالا و ارائه خدمات متون مرتبط، رشد چشمگیری داشته است و تقریباً هر سه ماه یکبار توسعه وب دو برابر می شود (آشنا، ۱۳۸۰: ۲۱۴).
اینکه امروزه چه تعدادی از افراد به اینترنت متصل اند، مشخص نیست، ولی از ابتدای قرن بیست و یکم بیش از ۱۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان به اینترنت دسترسی داشته اند و می توان تخمین زد که از سال ۱۹۸۵ اینترنت با شتاب ۲۰۰ درصد در سال رشد داشته است. اینترنت به سرعت بخشی از زندگی روزانه را شامل شد و بستری برای زندگی روزمره ایجاد کرد، به گونه ای که در سال ۲۰۰۲، بیش از ۶۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان به اینترنت دسترسی داشتند (Bargh& McKenna, 2004: 574). همچنین دسترسی به اینترنت امری متغیر می باشد به طوری که در سال ۱۹۸۸، ۸۸ درصد کاربران اینترنتی جهان، در جهان توسعه یافته به سر می برده اند و شمال آمریکا بیش از ۵۰ درصد کل کاربران را بر داشته است.
به طور کلی کشور آمریکا بالاترین سطح برخورداری از کامپیوتر و دسترسی آن لاین را داراست (Giddens, 2001: 470).
به طور کلی؛ اینترنت با عرضه خدمات اساسی نظیر:
پست الکترونیک (E- mail)
انتقال فایل (Ftp)
اتصال متقابل رایانه ها (Telnet)
گفتگو (Chat)
سلسله مراتبی (Gopher)
شبکه جهانی وب (Wide Web Word)
گروه های خبری (Usenet)، دنیای تازه ای را پدید آورده است. در این جهان جدید که جامعه اطلاعاتی نامیده شده است، انتخاب‌های فکری، تحقیقاتی، آموزشی، تفریحی و شغلی رو به رشد خواهد بود و تجارب الکترونیک، خدمات بهداشتی و پزشکی از راه دور و خدمات تلفن بین الملی از طریق اینترنت جای اشکال سنتی را خواهد گرفت.
بنابراین؛ همان گونه که در تاریخچه ی اینترنت مشاهده می کنیم، متوجه می شویم که این شبکه در آغاز کاملاً وجهه ی نظامی داشته و بعدها بصورت یک ابزار آمادمیک در می آید. این یکی از مواردی است که نشان می دهد دانش و تکنولوژی هیچ گاه در محدودهی کاربران اولیه ای که از آنها انتظار می رود، نمی مانند و ممکن است به گونه ای از آنها استفاده شود که پدید آوردندگان آن در ابتدا، تصوری از آن نداشته اند.
۲-۳-۲٫ تاریخچه اینترنت در ایران
آغاز دهه ی ۹۰ میلادی آغاز حرکت ایران برای پیوستن به خیل کشورها متصل به شبکه‌های جهانی است (دوران، ۱۳۸۲: ۵۷). ایران در سال ۱۹۹۳ با پیشتازی مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات از طریق شبکه BITNET و با عضویت در موسسه پژوهش و آموزش اروپا (TERENA) و با همکاری دانشگاه وین در اتریش با اینترنت پیوند یافت. به این ترتیب ایران پس از اسرائیل دومین کشور خاورمیانه بود که به اینترنت می پیوست. این مرکز با اخذ کلاس و ۵۰۰ آدرس IMP و با بهره گرفتن از یک ۹۶۰۰ بایت در ثانیه برخی مراکز دانشگاهی را از طریق خط اختصاصی خود به اینترنت وصل می کرد. مرکز فوق، هنوز هم به کار خود ادامه می دهد و علاوه بر خدمات دهی اینترنت، با تشکیل کلاس، سمینارها و کارگاههای پژوهشی از طریق ارتباط ماهواره ای، کاربران حرفه ای و مدیریت‌های تخصصی در بخش دانشگاهی، اینترنت را از نظر بنیه علمی تقویت می کند. (آشنا، ۱۳۸۰: ۲۲۴-۲۲۳).
یکی از نخستین شرکت‌های غیر دولتی که خدمات اینترنت به خصوصی پست الکترونیک را در ایران برای بخش خصوصی رواج داد، شرکت ندا رایانه، وابسته به شهرداری تهران بود. این شرکت از سال ۱۳۷۳ آغاز به کار کرد و با عرضه BBC عامه پسند، توجه عمومی را به خود جلب کرد. BBC ندا رایانه با تشکیل مباحثاتی جذاب، خدمات رسانی E-mail و قرار دادن روزنامه همشهری بر روی پایگاه و عرضه ی اینترنت Offlineمهم ترین گام را در تعیمیم فرهنگ استفاده از شبکه و ایجاد یک بازار تقاضا برای خدمات online برداشت.ندا رایانه در ژوئن ۱۹۹۸ اعلام کرد که در آن ماه ۵/۸ میلیون تماس (hit) با پایگاه خود ثبت کرده است (آشنا، ۱۳۸۰: ۲۲۴).
شرکت مخابرات داده‌های ایران (Dci) وابسته به شرکت مخابرات را میتوان مهم ترین عامل بالقوه و در عین حال ماتع بالفعل در راه گسترش اینترنت در چند سال اخیر دانست. این شرکت که از نظر حقوقی وضعیت روشنی ندارد، با بودجه جاری اندکی در سال ۱۳۷۴ تأسیس و به سرعت مدعی انحصار اطلاع رسانی الکترونیکی در کشور گشت. پروژه‌های گران قیمت سوئیچ‌های X.25 و شبکه ایراپک –BBC شارع، شبکه صوتی صبا و … علاوه بر ایجاد امکان انتقال داده ها از طریق مراکز مخابرات سراسر کشور با بهره گرفتن از یک ارتباط ۹۶۰۰ b/s با Vast 64 از طریق Gulf Net کویت خدمات خود را گسترش داد. در سال ۱۹۹۱، DCI با در اختیار داشتن ۲ خط ارتباطی با فرانسه و کانادا، جمعاً ۳ مگابایت در ثانیه ظرفیت داشت و در میان مدت برای ظرفیت ۴۴ مگابایت در ثانیه برنامه ریزی کرد. این شکرت دولتی یکی از گران ترین و ناپایدارترین ارتباطات اینترنتی را در کشور عرضه می کند (همان، ص ۲۲۵-۲۲۴).
امروزه، بنابر آخرین یافته ها در کل خاورمیانه حدود ۱۷ میلیون و ۳۲۵ هزار و ۹۰۰ نفر کاربر وجود دارند که از میزان حدود ۴ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر را ایرانیان تشکیل می دهند. تحقیقات موسسه نیلسن نشانگر آن است که در دسامبر سال ۲۰۰۰ میلادی تعداد کاربران ایرانی حدود ۲۵ هزار نفر بوده است. بنابراین؛ کاربران ایرانی در طول ۵ سال گذشته حدود ۸/۱۸ درصد رشد داشته اند. این در حالی است که میزان رشد استفاده از اینترنت در کل خاورمیانه طی همین مدت تنها حدود ۲۲/۸ درصد رشد داشته است (۲۰۰۵، Internet Usage in The Middle East به نقل از صارمی، ۱۳۸۴: ۱۴).
۲-۳-۳٫ پیامدهای اینترنت و فضای مجازی
شبکه‌های ارتباطی با سرعت شگفت آوری باعث انتقال اطلاعات و تصاویر در سراسر دنیا شده اند و فواصل فضایی و مکانی که پیش از این بین افراد و سازمان ها در سراسر دنیا وجود داشت را از بین برده و مهارتهای متعددی نظیر انتقال داده ها و ارتباط از راه دور را امکان پذیر ساخته اند. حال درک ما از دنیایی که ماورای گستره تجربه شخصی ما قرار دارد و همچنین درک ما از جایگاه ما در این جهان به شکل روز افزونی توسط شکل‌های نمادین رسانه ای شده، شکل میگرید. از این رهگذر افق‌های درک ما به شدت گسترش یافته است؛ زیرا به ضرورت حضور فیزیکی در مکان هایی که رویدادهای مورد نظر رخ می دهند، محدود نمی شود. بنابراین انسان امروزی با دارا بودن رسانه جدید چون اینترنت، افق‌های جدیدی را پیش روی خود دارد. بدین سان تکنولوژی‌های نوین اطلاعات، اقصی نقاط عالم را در شبکه‌های جهانی بر ساخته از ابزارها به یکدیگر پیونده داده و ارتباطات کامپیوتری مجموعه گسترده ای از اجتماعات مجازی را بودجود آورده اند (کاستلز، ۱۳۸۰: ۴۸).
ظهور اینترنت نمونه ای از تحولات تکنولوژی ارتباطی و اطلاعاتی است که تغییرات عمیقی را در عرصه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ایجاده کرده است. تا آنجا که حتی منشأ تولید نظریات و مفاهیم جدید در حوزه‌های محتلف جامعه شناسی، روان شناسی، ارتباطات؛ اقتصاد و بطور کلی علوم انسانی شده است. اینترنت با تسهیل برقراری ارتباط میان دور دست ترین نقاط جهان، کره خاکی را تبدیل به دهکده ای کوچک کرده است؛ دهکده ای که ناخودآگاه نام مارشال مک لوهان را در ذهن تداعی می کند که سالها پیش، از روزی سخن گفته بود که جهان بواسطه پیشرفت‌های تکنولوژیک ارتباطات به دهکده ای کوچک تبدیل خواهد شد و مردم نه در کشورهای دور دست و با فاصله که گویی در یک دهکده زندگی میکنند.
دکتر سعید رضاعالی ارائه کننده تئوری ((دوجهانی شدن ها)) در تعریف این سبز فایل می گوید: جهان امروز جهانی است که دائماً ((تولیدات خلق الساعه)) و فنا و نابودیهای آنی را خصوصاً در حوزه فرهنگ عامه می پروراند. جهانی است که جامعه انسانی را مواجه با ((دو جهان موازی)) نموده است؛ ((جهان اول: جهان واقعی)) و ((جهان دوم: جهان مجازی)).
جهان اول؛ جهانی است که در ان زندگی و فعالیت اجتماعی عینی جریان دارد. جهان دوم؛ جهانی است که انسان را در مواجهه با ((واقعیت‌های مجازی)) قرار می دهد. در جهان مجازی؛ انسان با سرزمینی بی مرز و چند فرهنگی و در عین حال برخوردار از ((فضای واحد)) مواجه است. جهان دوم؛ جهانی است با قاعده‌های خاص و در عین حال خالی از هر نوع قانون و ضابطه عقلانی. جهان مجازی؛ جهانی است که با جهت گیریهای مشخص و در عین حال فارغ از هر گونه جهت گیری ماندگار و هزاران خصیصه متضاد که هم در درون این جهان مشخص شده است و هم در مواجهه با جهان واقعی موجب تولید تضاد، تناقض و امور متزاحم می شود؛ تضادهایی که ضمن بوجود آوردن ظرفیت‌های جدید و همجنین توسعه قدرت انتخاب، عامل بن بست، سردرگمی و ناکامی‌های جبران ناپذیر نیز می تواند باشد. بدیهی است که تقسیم بندی جدید جهان و به جهان اول و جهان دوم بر تقسیم بندیهای قدیم جهان به جهان عقب افتاده، در حال توسعه و توسعه یافته مبتنی نیست؛ مبنای تقسیم شمال و جنوب را هم مورد توجه قرار نمی دهد؛ بلکه این تقسیم بندی بر ((واقعیت)) و ((مجاز)) و ((مصداق)) و ((معنی)) است. (عاملی، ۱۳۸۲: ۱۴۵-۱۴۴). در واقع در درون این دو جهان، که مانند دوقلوهای به هم چسبیده در تعامل با یکدیگرند و بدون یکدیگر استمرار حیات اجتماعی آنها ممکن نیست، دو واقعیت در جریان است که یکی ((واقعیت طبیعی)) و دیگر ((واقعیت مجازی)) (عاملی، ۱۳۸۳: ۵۳).
افراد در ارتباط با گسترش فراگیر واقعیت مجازی، به دو دسته کلی تقسیم می شوند؛ دسته ای که با این فضا آشنا هستند و عده ای که از این فضا بیگانه اند. متعاقب انفکاک و یا اتصال به این فضاء انتظار می رود دو نگرش نیز بوجود آید. چرا که اساساً این دو جهان دارای خصوصیات و شرایط متفاوتی هستند و لذا هر یک مستلزم شکل گیری شیوه خاصی از حیات و نوع خاصی از نگرش هستند. این تفاوت تا حدی است که دیوید گلرنتر هشدار می دهد: ((ما در آستانه برخورد و جنگ هستیم. بخشی از مردم در حال ساخت سامانه‌های کامپیوتری به عنوان کلیسه‌های جامع دوران هستند ، در حالی که سایرین کاملاً با این فضا نامأنوس و بیگانه هستند. این وضع در دل خود بزرگترین خطر تصادم فرهنگی را نهفته حمل میکند)) (هایم، ۱۹۹۸: ۳۳ به نقل از صارمی، ۱۳۸۴:۲)
۲-۳-۴٫ اینترنت به مثابه حوزه‌ی عمومی
حدود یک دهه است که بسیاری از محققان و ناظران به مطالعه این موضوع می پردازند، که آیا اینترنت خواهد توانست بر حوزه‌ی عمومی تأثیر گذار باشد. این سلسله مباحث به طور غیر قابل اجتنابی بعد از اجماع در دهه ۱۹۹۰ درباره‌ی وخیم شدن اوضاع دموکراسی شدت بیشتری یافته است. اما اکثریت محققان با خوش بینی بالایی به اینترنت نگاه کرده و امیدوارند که اینرنت تأثیر مثبتی بر وضعیت دموکراسی و مشارکت سیاسی در دنیا داشته باشد به گونه ای که ضعفهای آن را بر طرف کند (دالگرن، ۲۰۰۵: ۱۴۷).
کرانک[۹] با تأکید بر اینکه اینترنت قابلیت تبدیل شدن به حوزه‌ی عمومی مورد نظر هابرماس را دارد بیان می داردکه حوزه‌ی عمومی مدنظر هابرماس که مبنای سنجش انحراف حوزه‌ی عمومی معاصر است، بر اساس تعامل چهره به چهره است؛ درحالیکه فضاهای مجازی امروزین در اینترنت، افراد اتمیزه شده در خانهها و محلهای کارشان را از طریق ارتباطات کامپیوتر محور به همدیگر پیوند داده و فضاهای بحث و گفتگو ی آزاد را بین آنها ایجاد کرده است. اجتماعات مجازی و اینترنتی، جای اجتماعات واقعی را، هر چند نه به طور کامل،گرفته اند.اما ارتباط الکترونیکی نیز جایگزین دیگراشکال کنش متقابل شده است.به نظر می رسدکه گردش دانش و اطلاعات به پربارکردن مباحث و گفتگوکمک کرده وخطوط موازی را با جامعه مدنی ایجادنموده،که در آن برنامه ها ودستورالعملها ریشه در تعاملات چهره به چهره دارند.به همن دلیل شباهتی با برخوردهای انتقادی و بازتابی مد نظر هابرماس درحوزه‌ی عمومی، در حال شکلگیری است که مبنای آن هنوز در شبکه‌ی روابط مجازی دسترسی به اطلاعات در اینترنت است” (کرانگ، ۲۰۰۱: ۸۴).
دالگرن، نیز با تأکید بر این مسئله می گوید” با ظهور شبکه اینترنت، تعاملات مدنی به فضای مجازی راه پیدا کرد و ویژگی پراکندگی حوزه‌ی عمومی تشدید شد؛ صورتهای ارتباطی که پیشتر به صورت ارتباطات یک به چند بود، به صورت تعامل یک به یک، تبدیل شد (دالگرن، ۲۰۰۵: ۱۴۹).
به اعتقادِ لودر (۱۹۹۷) اینترنت در حد نهایی خود، اجتماعی الکترونیکی است که از شبکه‌ی وسیعی از شهروندان آزاد و برابر در سطح جهان تشکیل شده است. این شهروندان قادرند درباره‌ی همه جنبه های زندگی بحث کنند بی آنکه نسبت به کنترل و نظارتهای دولتی و حکومتی هراسی داشته باشند.
به اعتقادِ مور، اینترنت میتواند تبدیل به یک غول سیاسی خفته شود که هماهنگ کردن تظاهرات، تسهیل طرح بحثهای راهبردی، افزایش تعداد رأی دهندگان، پخش گزارشهای سانسور شدهی رسانه های جمعی و غیره را عهده دار شود. قدرت اینترنت برای سازماندهی توده‌ی منتقد جهان واقع، آزمایش و تشریح شده است (مور، ۱۳۸۳: ۹۲- ۹۱).
آلینتاتورنتون جنبهه ای امیدوارکننده‌ی اینترنت به عنوان احیاکننده‌ی حوزه‌ی عمومی را چنین برمیشمارد:
۱- توانایی گروه های ذینفع کوچک برای یافتن یکدیگر و برقرار کردن ارتباط؛
۲- توانایی افراد و گروه های کوچک برای معرفی خود و ارائه نقطه نظراتِ شان به یکدیگر؛
۳- دسترسی آسان به دیدگاهها و نقطه نظرات گوناگون؛
۴- بقا و ماندگاری موارد و اطلاعات در اینترنت؛
۵- تعاملی بودن، که باعث شکلگیری ارتباط دو سویه بین فرستنده و دریافتکننده میشود (تورنتون[۱۰]، ۲۰۰۳).
در حالت خوش بینانه، اگر مؤلفههای اساسی حوزه‌ی عمومی را: ۱- “دسترسی همگانی به این حوزه در جهت گفتگو”،۲- “شکل گیری افکارِ عمومی” و ۳-“کنش” بدانیم، اینترنت بستر مناسبی برای ظهور و تجلی هریک از اینهاست. شهروندان میتوانند از طریق اینترنت به گفتگو و تعامل پیرامون مسائل و موضوعات مورد علاقه بپردازند و از این طریق، افکار عمومی شهروندان، به عنوان “صدای مردم” شکل بگیرد و هر یک میتوانند در مخالفت یا موافقت با یک مسئله و موضوع سیاسی، دست به کنش مناسب بزنند (مهدی زاده، ۱۳۸۲: ۱۲۰). در ادامه، هریک از مؤلفه های اساسی حوزه‌ی عمومی از نظر هابرماس به تفصیل شرح داده شده است.
اولین مؤلفه اساسی حوزه عمومی از نظر هابرماس، دسترسی همگانی افراد به این حوزه است که در ادامه شرح و تبیین می شود.
۲-۳-۵٫ دسترسی همگانی به حوزه‌ی عمومی
اینترنت رسانهای است که با امکانات و قابلیت‌های خود دسترسی آسان و آزاد و برابر مردم را به حوزه‌ی عمومی فراهم میکند. یکی از لوازم عمده‌ی دمکراسی، مشارکت است.در مورد اینترنت آنچه مشارکت را محدود میکند، مسئله دسترسی همگانی به اینترنت است. منظور از دسترسی همگانی، تأمین حق هر شخص برای اتصال به شبکه‌ی اینترنت است. دسترسی به حوزه‌ی عمومیِ اینترنتی از طریق رایانههایی صورت میگیرد که در کافی نتها، خانهها، مراکز عمومی نظیر دانشگاهها، مدارس، کتابخانهها، بیمارستانها و مانند آنها قرار دارد (جوردن[۱۱]، ۱۹۹۹: ۹۰). علاوه بر این، دسترسی به حوزه‌ی عمومی اینترنتی، مستلزم این است که کاربر از حداقل مهارتهای اولیه برای کار با شبکه و کامپیوتر برخوردار باشد (ویلهلم[۱۲]، ۲۰۰۰). اما صرف دسترسی به اینترنت تنها برای مشارکت کافی نیست و شهروندان باید به اطلاعات سیاسی و اجتماعی و به یکدیگر و نظام سیاسی دسترسی داشته باشند. بنابراین در ادامه، ابعاد چهارگانه‌ی دسترسی به حوزه‌ی عمومی تشریح شده است.
