مدلهایی برای ارزیابی خانواده ها
برخی از مدلهای مبتنی بر تحقیق بر روی ارزیابی خانواده ها را مد نظر قرار میدهیم. مدل مک مستر در مورد کنش خانواده (اپستین، پیشاب و لوین[۱۶]، ۱۹۷۸)، مدل فرایند کارکرد خانواده را که ارتباط تنگاتنگی با آن دارد(استین هاور، سانتا، بار بارا، و اسکینر[۱۷]،۱۹۸۴)، مدل ساختاری مینوچین (مینوچین، ۱۹۷۶؛ ترجمه ثنایی ذاکر،۱۳۸۰)، طرح سه محوری تسنگ و مک در موت[۱۸](۱۹۷۹)، مدل چند مختصات السون و همکارانش(۱۹۷۹)و مدل بیورز( بیورز، ۱۹۸۱)، سپس در صورت مفید بودن مدل برای ارزیابی خانواده و طرح درمان، فرایند کسب اطلاعات را بررسی می‌کنیم .
مدل مک مستر و مدل فرایند، نقاط مشترک زیادی دارند بنابرین مورد بررسی قرار خواهند گرفت:
رویکرد ساختاری در ارزیابی خانواده
مدل کارکرد ساختاری خانواده در کتاب خانواده و خانواده درمانی مینوچین توصیف شده است. این رویکرد به توصیف شش جنبه از کارکرد خانواده می پردازد که مینوچین پیشنهاد می کند باید ارزیابی شوند و بر اساس، آن نوع درمان طرح شود. این شش جنبه عبارتند از: ساختار خانواده، انعطاف پذیری، منبع، محیط زندگی، مرحله رشدی و رابطه علائم بیمار با الگوهای تعاملی خانواده، و مرزهای آن را نیز یاد آور می شود.
درمانگر ساختی نظام خانوادگی را بدون درگیر شدن با وسعت تحریف واقعیت به هم پیوند میدهد و ساختار آن را با ورود با تعاملات آن تجربه می کند .مرزها به وسیله مشاهده تعاملات خانوادگی و اقدامات طرح شده مانند تلاش برای ایجاد مرزهای میان سیستم های فرعی، یا فرو ریختن آن ها که نتایج آن به دقت یادداشت می شود ترسیم میگردد(مینوچین، ۱۹۷۶؛ ترجمه ثنایی ذاکر،۱۳۸۰).
مدل مک مستر در مورد کار کرد خانواده
این مدل (اپستین و همکاران[۱۹]،۱۹۷۸؛ به نقل از گلادینگ[۲۰]،۱۹۹۴؛ ترجمه بهاری، ۱۳۸۸) برای نخستین بار در سال ۱۹۶۲مطرح گشت. این مدل راه مفیدی برای بررسی خانواده ها ارائه داده است و بر رویکرد نظامدار استوار است. این رویکرد شش جنبه کارکرد خانواده را مد نظر قرار میدهد:
-
- حل مسئله
-
- ارتباط
-
- نقشها
-
- پاسخگوی عاطفی[۲۱]
-
- دخالت عاطفی[۲۲]
- کنترل رفتاری[۲۳]
این طرح با کار کرد فعلی[۲۴] خانواده سر رو کار دارد نه با رشد قبلی یا مرحله تحولی کنونی آن.
مدل فرایند کارکرد خانواده:
این مدل کارکرد خانواده را در طول هفت بعد بررسی می کند، که همه بجز یکی شبیه به طبقات مدل مک مستر است. آن ها عبارتند از:
-
- انجام وظیفه که شبیه به حل مسئله مدل مک مستر است
-
- ایفای نقش
-
- ارتباط (از جمله ابراز عاطفی)
-
- دخالت عاطفی
-
- کنترل
-
- ارزشها و هنجارها
- انجام وظیفه و حل مسئله
مدل مک مستر مرحله ای اضافی نیز در فرایند حل مسئله دارد به معنی آگاه کردن هر کس که لازم است از وجود مشکل مطلع شود و راجع به آن نکاتی بداند(گلادینگ،۱۹۹۴؛ ترجمه بهاری، ۱۳۸۸).
نقشها
نقشها در قالب رفتارهای توصیه شده و تکراری موجود در مجموعه ای از فعالیت های دو جانبه با سایر اعضای خانواده تعریف شده است. انجام وظیفه نیازمند این است که تخصیص نقش مناسبی وجود داشته باشد و اعضای خانواده فعالیتهای خواسته شده را بر اساس تخصیص نقش انجام دهند. نقشها باید تخصیص یابند توافق صورت گیرد و به عمل در آیند. همچنین باید با یکدیگر یک پارچه گردند. برای این که یک وظیفه به نحو رضایت آمیزی انجام گیرد، باید نقش ها همه آن چه که باید انجام شود، در بر گیرند. در بسیاری از خانواده ها نقش های بسیاری است که باید ایفا گردند، اما به شیوهای رسمی تخصیص نمییابند، بلکه بیشتر به صورت الگوهای عادتی برخی از اعضای خانوده در می‌آیند. مدل مک مستر کارکرد های ضروری خانواده، یعنی نقش هایی را که باید برای کارکرد سالمتر خانواده انجام بگیرند و سایر کارکردهای خانواده را از هم متمایز میسازد. کارکردهای ضروری شامل سایر کارکردهای خانوده عبارتند از: کارکردهایی که ویژگی خانودهی خاصی هستند مثل: سپر بلا یا ایده آل کردن یکی از اعضای خانوده آن طور که مدل فرایند تعریف می کند. نقش ها عبارتند از سنتی و اختصاصی. اولی زمینه ای مشابه کارکردهای ضروری خانواده را در بر می‌گیرد که قبلاًذکر شد. در حالی که نقشهای اختصاصی اغلب جلوهای از آسیب شناسی فرد و خانوده هستند مولفان این مدل نیز نقش سپر بلا را به عنوان یک نقش اختصاصی متذکر میشوند(استین هاور و همکاران،۱۹۸۴؛ به نقل از امینی، ۱۳۸۵).
دخالت عاطفی
دخالت عاطفی به (درجه وکیفیت علاقه و نگرانی اعضای خانواده نسبت به هم) مربوط است. به طور ایده آل خانواده نیازهای هیجانی تمام اعضایش را برآورده می کند تا به مرحله ای از رشد برسند. بعضی از این نیازها توسط افراد خارج از خانوده بر آورده می شود. این امر به طور فزایندهای در دوره طبیعی رشد و در مقطع نوجوانی روی میدهد. استین هاور و همکاران (۱۹۸۴؛ به نقل از اصلانی، ۱۳۸۳) می‌گویند انواع دخالت به درجه دخالت و کیفیت آن ها بستگی دارد، که می تواند پرورش دهنده یا مخرب باشد و هر چند روی هم رفته ما با موقعیتهای این یا آن رو به رو نیستیم، بلکه با تعداد بیشماری از متغیرهای ممکن در جهات متعدد سر و کار داریم .
بخش دوم: ارتباطات، تعاریف و مدلهای آن
ارتباط: تعاریف و مفاهیم
کلمه ارتباط[۲۵] از یک لغت لاتین مشتق شده اسـت که این لغت در زبان لاتین[۲۶] به معنای عمومی کردن[۲۷] و در معرض عمــوم قرار دادن است(نلسون[۲۸] ، ۱۹۸۳، به نقل از میر محمد صادقی، ۱۳۸۳). هنگامی که ارتباط برقرارمی شود طرفین دو خواسته اصلی دارند: ۱)تولید احساسات مثبت ۲) رسیدن به هدف. ارتباط زمانی مؤثر است که هر دو طرف به خواسته های خود برسند (جانسون[۲۹]،۲۰۰۳).
