واژه “کار کودک” اغلب به عنوان کاری تعریف می‌گردد که:

• • • به لحاظ روانی، فیزیکی، اجتماعی یا اخلاقی برای کودکان خطرناک و مضر است؛ و

    

  

• • در تحصیل کودکان تداخل ایجاد می‌کند،

• • آن ها را از فرصت حضور در مدرسه محروم می‌کند،

• • آن ها را وادار به ترک مدرسه می کند، و یا

• آن ها را همراه با حضور در مدرسه به انجام کارهای سنگین و طولانی مدت وادار می‌سازد. ^[۳۸]

کار کودک در بدترین فرم خود شامل به بردگی گرفتن کودکان، جدا کردن آن ها از خانواده هایشان، قرار دادن آن ها در معرض خطرات و بیماری و یا رها کردن آن ها در خیابان های شهرهای بزرگ – اغلب در سنین بسیار پایین می شود. اینکه آیا فرم های خاص کار را بتوان “کار کودک” نامید به سن کودک، نوع و ساعات کاری که انجام می‌دهد، شرایطی که تحت آن کار انجام می شود و اهداف ناشی از آن کار بستگی دارد.^[۳۹]

سیاست مداران تمایل دارند که کار کودک را به عنوان کاری تعریف کنند که رشد و بهزیستی کودکان را مختل می‌سازد. اقتصاد دانان یک تعریف عینی تر را ترجیح می‌دهند، آن ها کار کودک را به عنوان فعالیت های اقتصادی در نظر می گیرند که کودکان در آن ها شرکت می‌کنند. این تعریف شامل بردگی و فاحشه گری می شود اما به انواع فعالیت هایی که کودکان به طور معمول در سرتاسر جهان در آن ها شرکت می‌کنند، بسط داده می شود. ^[۴۰]

با توجه به نکات ذکر شده، می توان کار کودک را ‌به این صورت تعریف کرد: کار کودک کاری است که کودکان را از دوران کودکی شان، پتانسیل و جایگاه انسانی شان محروم می‌سازد و برای رشد فیزیکی و روانی آن مضر است.

گفتار سوم: تاریخچه ممنوعیت کار کودک

اگرچه کار کودک به عنوان یک مقوله اجتماعی در نتیجه انقلاب صنعتی پدیدار شد، اما کودکان همیشه کار می کرده‌اند. کار کودک یک مشکل اجتماعی مرتبط با افزایش تولید صنعتی و سرمایه داری می‌باشد. این مقوله اولین بار در جوامع کشاورزی پدیدار شد اما در طول انقلاب صنعتی قرن ۱۸ در بریتانیای کبیر به طور ویژه پدیدار و مورد مخالفت قرار گرفت. پدیده ی کار کودک یکی از بزرگ ترین رسوایی های قرن ۱۹ می‌باشد که به دیگر کشورهای در حال صنعتی شدن بسط پیدا کرد. این مشکل زمانی برجسته شد که کودکان زیر ۱۰ سال توسط معادن و کارخانه ها به کار گرفته شدند. آن ها مجبور بودند تحت شرایط خطرناک با دستمزد بسیار پایین ساعات طولانی کار کنند. اصلاح گران اجتماعی شروع به محکوم کردن کار کودک به علت تاثیر مخرب آن بر سلامت و رفاه کودکان کردند. همراه با انقلاب صنعتی، ماشین آلات جای بسیاری از فعالیت هایی که با دست انجام می شدند را گرفتند و در کارخانه های بزرگ متمرکز شدند. کودکان اغلب این ماشین آلات را از سن ۵ سالگی مخصوصا در صنعت منسوجات هدایت می‌کردند. کار کودک همچنین در معادن زغال سنگ یعنی ‌جایی که کار برای ساعات طولانی در معادن نمناک و تاریک انجام می شدند، رخ می‌داد. ^[۴۱]

در دهه ۱۸۳۰ میلادی، پارلمان انگلیس کمیسیونی به منظور بررسی مشکلات کودکان کارگر ترتیب داد. بسیاری از کودکان انگلیسی هیچ والدینی برای اینکه از آن ها حمایت کنند نداشتند. به هر حال در ۱۸۹۰ میلادی مبارزه علیه کار کودک در یک کنفرانس دیپلماتیک در برلین وارد عرصه بین‌المللی شد، اما جنگ جهانی اول به طور موقتی ‌به این تلاش ها خاتمه داد. سپس ILO وارد صحنه شد و در اولین کنفرانس بین‌المللی کار در سال ۱۹۱۹ میلادی، نمایندگان ۳۹ کشور حداقل سن اشتغال کودکان را در بخش های صنعتی، ۱۴ سال تعیین کردند. در سال ۱۹۲۰ میلادی این حداقل سن برای کار دریایی پذیرفته شد و در سال ۱۹۲۱ میلادی همان استاندارد برای کار در بخش کشاورزی پذیرفته شد. سرعت تصویب این کنوانسیون تا سال ۱۹۷۳ میلادی یعنی زمانی که کنوانسیون جدید شماره ۱۳۸ راجع به حداقل سن برای پذیرش استخدام به کار پذیرفته شد، کند بود. ^[۴۲]

با توجه به دغدغه رو به رشد در خصوص اینکه برخی از فرم های کار کودک بسیار خطرناک و غیر انسانی هستند و دیگر نباید تحمل شوند، اجماع نظری در دهه ۱۹۹۰ میلادی دال بر اینکه بیشترین اولویت باید به محو بدترین اشکال کار کودک داده شود، پدیدار شد. بعد از دو سال بررسی جمله بندی دقیق، کنوانسیون بدترین اشکال کار کودک ۱۹۹۹ (شماره ۱۸۲) به اتفاق آرای توسط کنفرانس بین‌المللی کار پذیرفته شد. این پذیرش یک مشخصه منحصر به فرد در تاریخچه ILO می‌باشد. یک مشخصه جدید و مهم وضعیت کار کودک در حال حاضر این است که یک جنبش جهانی برای مقابله با این مشکل در جریان است. این جنبش با ریشه تاریخی اش در ملت های توسعه یافته، در سال ۱۹۸۹ میلادی با پذیرش کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل به نقطه اوج خود رسید و در سال ۱۹۹۲ میلادی با خلق برنامه بین‌المللی سازمان بین‌المللی کار در خصوص محو کار کودک (IPEC) یک جایگاه نهادینه پیدا کرد و به وسیله کنفرانس آمستردام^[۴۳] راجع به بدترین اشکال کار کودک در سرتاسر جهان در سال ۱۹۹۷ میلادی که منجر به پذیرش کنوانسیون ۱۸۲ شد، تقویت گردید. ^[۴۴]

در جدیدترین ابتکار جهانی، در ۱۱ می ۲۰۱۰ میلادی نمایندگان ۸۰ کشور در کنفرانس جهانی در لاهه به میزبانی دولت هلند گرد هم آمدند. این کنفرانس توجه ویژه ای به هدف بین‌المللی محو بدترین اشکال کار کودک تا سال ۲۰۱۶ میلادی معطوف داشته است. ^[۴۵]

مبحث دوم: انواع و علل کار کودک و پیامد های ناشی از آن

گفتار اول: انواع کار کودک