در فرایند توسعه پایدار نقش عوامل اجتماعی در تحقق اهداف پایداری توسعه روستایی بسیار حائز اهمیت است. ازاین‌رو، در اهداف توسعه پایدار، بر مضامینی چون مشارکت، کیفیت زندگی، رفاه اجتماعی، امنیت اجتماعی، مسئولیت پذیری تأکید می شود. با توجه به متغیرهای تعریف‌شده بعد اجتماعی در جدول(۴-۱)، نمودار علی آن در چهار حلقه علت و معلولی ترسیم شد. جمعیت به‌عنوان متغیر مبنا در بعد اجتماعی در نظر گرفته‌شده است. جمعیت از سه متغیر میزان تولد، میزان مرگ‌ومیر و میزان مهاجرت حاصل می شود. میزان سلامت در روند زادوولد و مرگ‌ومیر تأثیر مستقیم دارد به این صورت که هرچه میزان سلامت فردی و امکانات بهداشتی و درمانی بیشتر باشد، نرخ مرگ‌ومیر کاهش و میزان تولد نیز افزایش مییابد. آموزشهای بهداشتی به‌عنوان رکن اصلی در پیشگیری از بیماریها می تواند باعث افزایش سلامت شود.
در حلقه علّی A افزایش سلامت باعث کاهش هزینه های درمانی میگردد و این کاهش هزینه می تواند پسانداز مردم را افزایش دهد. با افزایش پسانداز، رضایت از زندگی بیشتر می شود و رفاه اجتماعی نیز افزایش مییابد. با افزایش رفاه درصد جمعیت زیرخط فقر کاهش خواهد یافت. کاهش فقر باعث می شود تغذیه خانوار مناسب باشد و میزان افراد مبتلابه سوءتغذیه کاهش یابد و تغذیه مناسب افراد به سلامت آنها ختم می شود.
در حلقه مثبت B، با افزایش رضایت از زندگی، کیفیت زندگی و عدالت اجتماعی افزایش مییابد. چراکه یکی از مؤلفه‌های اصلی کیفیت زندگی، میزان رضایتمندی است. همچنین عدالت اجتماعی بر امنیت اجتماعی تأثیر مثبت خواهد داشت و افزایش امنیت اجتماعی نیز باعث افزایش رضایت از زندگی می شود.
در حلقه مثبت C، روابط متغیرها به این صورت خواهد بود که رفاه اجتماعی بیشتر میل مردم را به مشارکت بیشتر می کند و این مشارکت بیشتر باعث می شود مسئولیت پذیری اجتماعی بالا رود. مسئولیت پذیری اجتماعی تعلق مکانی و همبستگی افراد را بالا میبرد و درنهایت اعتماد بین مردم بیشتر می شود و اعتماد بالا امنیت اجتماعی را منجر میگردد.
حلقه علّی D، روابط نهادی را مطرح می کند. با این منطق که افزایش تعداد و تنوع نهادها در سکونتگاههای روستایی باعث افزایش مشارکت مردم میگردد و در حالتی که مشارکت بهدرستی هدایت شود سبب افزایش عضویت مردم در نهادها می شود. عضویت مردم در نهادها باعث می شود که مشارکت مردم سازمان‌دهی گردد و مشارکت نهادی افزایش یابد. هر چه تعداد اعضای نهادها بیشتر باشد قدرت نهادها و میزان سرمایه آنها افزایش مییابد. قدرت نهادی اثربخشی آنها را بر تصمیمات دولتی و مردمی بیشتر می کند. که درنهایت می تواند به رضایت مردم از نهادها منجر شود و تلاش مردم برای تأسیس و ورود نهادها دولتی و خصوصی بیشتر شود.
( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
حلقه منفی E، مهاجرت روستایی را به چالش میکشد. با تکیه‌بر این منطق که، یک‌میزان معین را به‌عنوان مهاجرت مطلوب در نظر گرفته و این میزان در رابطه صفر در نظر گرفته‌شده است. بدین ترتیب هرچه مهاجرت از روستا در طول سال بیشتر باشد نرخ مهاجرت بیشتر می شود که در پایان باعث میگردد مهاجرت مطلوب کمتر شود. یعنی عدد مهاجرت منطقه فاصله بیشتری از صفر دارد، که به‌عنوان مهاجرت مطلوب مدنظر است.
B
A
C
D
E
شکل۴-۲: دیاگرام علی بعد اجتماعی توسعه پایدار
دیاگرام علت و معلولی بعد اقتصادی:
نمودار علّی بعد اقتصادی توسعه پایدار در دو حلقه A و B ترسیم‌شده است. ازآنجا وضعیت اقتصادی حُمیل بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده در حالت رکود است، بنابراین در بعد اقتصادی بر اشتغال تأکید شد.
روابط عّلی متغیرها در حلقه B، با این منطق ترسیم گردیده است که با افزایش جمعیت سکونتگاهها میزان جمعیت فعال افزایش مییابد، جمعیت فعال با فرض وجود شغل باعث افزایش جمعیت شاغل میگردد و هر چه جمعیت شاغل بیشتر باشد درصد اشتغال سکونتگاه بیشتر می شود و درنهایت جمعیت بیکار کاهش مییابد.
حلقه علّی A، با این منطق پیش رفته است افزایش جمعیت شاغل در یک سکونتگاه باعث افزایش درآمد خانوارها خواهد شد و این افزایش درآمد رضایت از فعالیت اقتصادی را به همراه خواهد داشت که سبب میگردد مردم به سرمایه گذاری در محل سکونت خود راغب شوند. البته در تمایل مردم به سرمایه گذاری در محل سکونت عامل خارجی دیگری می تواند تأثیرگذار باشد و آن میزان تسهیلات بانکها و حمایتهای دولتی از مردم روستا است. در صورت وجود پشتیبانی اقتصادی دولت و تمایل مردم به سرمایه گذاری میتوان شاهد اشتغالزایی در منطقه باشیم. اشتغال ایجادشده تنوع شغلی را ایجاد می کند و درنهایت درصد اشتغال افزایش مییابد.
شکل۴-۳: دیاگرام علّی بعد اقتصادی توسعه پایدار
دیاگرام علت و معلولی کلی توسعه پایدار روستایی:
حلقههای علّی ترسیم‌شده برای هر یک از ابعاد، باید در این مرحله به هم متصل شوند. برای این امر متغیرهای که توانایی و استعداد اتصال سه بعد توسعه پایدار روستایی را دارند شناسایی و نمودار علت و معلولی کلی ترسیم شد.
برای اتصال بعد اقتصادی به بعد اجتماعی از دو شاخص سطح درآمد و آموزش استفاده گردید. جهت اتصال این دو شاخص به یک متغیر کمکی نیاز است که منطق حاکم بر این اتصال را توجیه کند. متغیر میزان بودجه اختصاصی به امور آموزشی این نقش را می تواند ایفا کند. به این معنی که هرچه سطح درآمد بالاتر باشد میزان بودجه اختصاصی به امور آموزشی نیز افزایش مییابد. بدین ترتیب روابط علت و معلولی دو بعد اقتصادی و اجتماعی برقرار شد.
برای ابعاد زیستمحیطی و اقتصادی حلقه اتصال علّی به‌صورت مستقیم ترسیم شد. تأثیرگذارترین شاخص زیستمحیطی تأثیرگذار بر بعد اقتصادی، شاخص موجودیت منابع طبیعی است. چراکه وجود منابع در سکونتگاههای روستایی سر منشاء اشتغال در این مناطق است. تا منبع طبیعی وجود نداشته باشد شغلی وجود نخواهد داشت. بنابراین بااتصال شاخص منابع طبیعی در بعد زیستمحیطی به شاخص اشتغالزایی در بعد اقتصادی، روابط علّی این دو بعد نیز ترسیم گردید.
نقطه اتصال دو بعد اجتماعی و اقتصادی توسط شاخص جمعیت انجام میگیرد. از این شاخص، جمعیت فعال به دست می آید. جمعیت فعال، بنا به تعریف کنفرانس بین‌المللى آمارشناسان، مرکب از افرادى است متشکل از زنان و مردان که نیروى آماده‌اى را براى تولید کالاها و خدمات تشکیل مى‌دهند. بنا به تعریف، جمعیت فعال افرادى را در برمى‌گیرد که ازلحاظ اقتصادى داراى فعالیت سودمند هستند و به تولید ثروت و خدمات اقتصادى مى‌پردازند. به عبارتی افرادى از جمعیت کشور است که در سن قانونى کار، یعنى میان ۱۵ و ۶۴ سال (یا در ایران جمعیت ۱۰ سال و بالاتر) قرار دارند. این جمعیت در صورت وجود شغل، جمعیت شاغل سکونتگاه را تشکیل میدهد. بنابراین جمعیت بیشتر، جمعیت فعال بیشتر را به همراه دارد و این جمعیت میتوانند شاغل باشند و درنتیجه در بعد اقتصادی به‌عنوان جمعیت شاغل مطرح شوند و درنهایت روابط علّی بعد اقتصادی و بعد اجتماعی نیز برقرار گردد. شکل(۴-۴) روابط علّی- معلولی سه بعد اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی را به‌صورت کلی نمایش میدهد. در این شکل شاخص های متصل‌کننده ابعاد با فلش قرمزرنگ مشخص‌شده است.
شکل۴- ۴: دیاگرام علت و معلولی توسعه پایدار روستایی
میزان استانداردشده متغیرهای مدل:
برای رسم دیاگرام جریان باید میزان هر یک از متغیرهای بیان‌شده در نمودار علت و معلولی مشخص باشد. از طرف دیگر به علت اینکه متغیرهای توسعه پایدار دارای واحد یکسانی نمیباشند باید داده ها و اطلاعات به‌دست‌آمده از روستاهای بخش حُمیل به‌صورت استاندار بیان شوند. مقدار استاندارد هر یک از شاخص ها در سه بعد اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی در جدول(۴-۲) بیان‌شده است.
جدول ۴-۳: مقادیر استانداردشده شاخص های بعد زیستمحیطی
بُعد زیستمحیطی
روستا
موجودیت منابع
تنوع منابع
توزیع منابع
کارایی منابع
آسیب‌پذیری منابع
تخریب منابع
کشاورزی ارگانیک
حفاظت از منابع
مدیریت منابع
سرزندگی منابع
میانگین شاخص‌ها
چشمه کبود
۰.۳۵۹
۰.۵۷۱
۰.۰۰۰
۰.۲۵۰
۰.۷۷۸
۰.۵۰۰
۰.۰۰۰
