دعا برای پدر و مادر، درخواست سلامتی و تندرستی و طول عمر در دنیا و رحمت و مغفرت بعد از مرگ است.البته ثواب دعا برای برادر، خواهر و یا دوست نیز کمتر از پدر و مادر نیست و حتی اسلام توصیه به دعا برای برادران دینی هم نموده است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
شاعران، روابط خانوادگی و اجتماعی خود را با دعا در شعر خود مملو از درد و رنج به تصویر کشیده و نیز افرادی که در رفتن به سرای آخرت بر آنها پیشی گرفته‌اند، یاد کرده‌اند. (ابو الخیر؛۲۰۰۶: ۲۳۸)
دعا برای محیط اجتماعی و مسلمانان به شکل کلی یک عمل دینی است که وابستگی انسان به جامعه‌اش را محقق می‌سازد و حمایت درونی(اعتماد به نفسش) را افزایش می‌دهد و به او احساس آرامش و رضایت می‌دهد. و از اینجاست که دعا دارای یک جایگاه پویا در رشد احساسات عشق، محبت، نیکی و شکوفایی روح می‌گردد که انسان در زندگی خود بی‌نیاز از آن نیست.
۴-۱-۴-۰۱ دعای شاعران برای مادر
تصویر مادر در نزد شاعران با تصویر پدر مرتبط است اگر مادر بر پدر مقدم شده است نتیجه‌ی تأثیرپذیری آنها از ارزش‌ها و عادات رایج و همچنین بی احساسی و بی عاطفگی نسبی پدر در مقایسه با مادر است، چون پدر کانون امنیت فرزندان و مادر کانون عاطفه و محبت فرزندان است.
از نظر اسلام مادر در نزد افراد دارای جایگاه ویژه‌ای است و آموزه‌های دین اسلام بر قدر و ارزش مادر تأکید فراوان دارد تا جایی که نبی مکرم اسلام (ص) بهشت را زیر پای مادران می‌داند سراسر وجود مادر سرشار از عاطفه است. مادر سرچشمه محبت و اطمینان است بنابراین انسان به هنگام ناراحتی در برابر مشکلات به او پناه می‌برد و این همان چیزی است که علی بن جهم (وفات ۲۴۹ هـ) که زمان جوانی توسط پدرش و با پیشنهاد معلمش زندانی شده بود، به مادرش متوسل شد و با او چنین درد دل نمود:
۱-یا اُمَّتَا أفدِیکَ مِنْ اُمٍ
۲- قَدْ سُرَحَ الصَّبیانِ کُلَّهمُ
أشْکُو اِلیکِ فَظاظهَ (الجهم)
وَ بَقیِتُ محصُوراً بِلا جُرمِ
(علی بن جهم؛ ۱۹۵۹: ۱۸۰)
ترجمه
۱- ای مادر عزیزم فدایت شوم شکایت، خشونت و تند خوئی جهم را نزد تو می‌آورم.
۲- همه بچه‌ها رها و آزاد هستند و من بیگناه دربند (زندان) مانده‌ام.
تصویر ساده دعایی که شاعر آن را به صورت ندا و درخواست از مادرش به کار می‌برد، از آن در جهت دفع سنگدلی پدرش استفاده می‌کند که بیانگر درد و رنج شاعر و عدم آرامش و خوشنودی اوست.
مادر سرچشمه و منبع محبت و عشق و فداکاری است، پس صیغه دعا (فدایت شوم) بیانگر میزان وابستگی شاعر به مادرش و احساس نیاز روحی به او است بنابراین آرزو می‌کندکه خودش را فدای او کند، فدا یعنی فداکاری انسان و فدا کردن تمامی داشته‌ها و معنای دعا را بیان می‌کند. (ابن منظور؛ ۱۴۰۸: ۱۰/۲۰۵) و لفظ (خشونت جهم) یک تصویر مقابل عطوفت مادر است.
شاعر میان این دو تصویر را جمع کرده است: تصویر مادر که جنبه‌ی مثبت زندگی اوست و تصویر پدر که جنبه منفی زندگی او است، را بیان می‌کند. بارهای عاطفی مثبت و منفی مادر و پدر یک تضاد عاطفی است که در جان شاعر رسوخ می کند.
دعا یک نوع بیان است که در حالت دلواپسی و عدم احساس امنیت بر زبان جاری می‌شود و نتیجه‌ی آن ممانعت از این دلواپسی و یک نوع آرامش روحی و روانی را به دنبال دارد.
۴-۱-۴-۰۲ دعای شاعران برای پدر
پدر تشکیل دهنده‌ی رکن دوم خانواده است که مسئولیت‌های بزرگی را بر عهده دارد، او منبع امنیت و حفاظت و‌تربیت است، شاعران رو به سوی خدا می‌گذارند و برای پدر و مادر در جهت سلامتی و تندرستی در زندگی و رحمت و بخشش بعد از مرگ آنان دعا می‌کنند. شاعر اسحاق موصلی(وفات ۲۳۵ هـ) در رثای پدرش چنین می‌گوید:
۱-أقولُ لَهُ لَما وَقَفْتُ بِقَبْرهِ
۲- أیا قَبْرَ اِبراهیَم حُییِتَ حُفْرَهً
عَلَیکَ سَلاُم اللهِ یا صاحِبَ الْقَبر
وَ لا زِلَتْ تُسقَی الْغَیثَ مِنْ سُبلِ الْقطرِ
(اسحاق موصلی؛ ۱۹۷۰: ۱۳۰)
ترجمه
۱-زمانی که بر سر مزارش می‌ایستم به او می‌گویم:ای صاحب قبر سلام و درود خداوند بر تو باد.
۲- ای قبر ابراهیم پیوسته زنده باشی که همواره از طریق راه های باران، ابرها سیراب می‌گروی.
همانا خداوند متعال انسان را در زندگی و مرگش گرامی داشته است﴿وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی آدَمَ وَ…﴾ (اسراء /۷۰) و لذا سلام کردن به مردگان را همچون سلام کردن به زندگان قرار داده است. و در آموزه‌های دین اسلام علاوه بر زیارت اهل قبور آداب سلام دادن و طلب سلامتی برای آنان نیز داریم.
اگر دعای سلامتی برای زندگان به معنای سلامتی آنها از آفت‌ها و مریضی‌ها و بلاها می‌باشد، پس دعا برای سلامتی مردگان، ضروری است یعنی این که خداوند آنها را حفظ کند و از عذاب درون قبر و عذاب جهنم آنها را نجات دهد.. شاعر به وسیله‌ی دعا به خداوند متعال پناه می‌برد تا آرامش را به صاحب قبر (پدرش) عطا کند و او را حفظ کند و در قبر از او حمایت نماید. راغب اصفهانی بر این باور است که دعا با “درود خداوند بر شما باد” برای مردگان به معنای “سلامتی و درونی بر آنها است”، اما در حقیقت همان همان درخواست از خداوند متعال برای آنها است که از عذاب قبر و جهنم سالم بمانند. (راغب اصفهانی؛ ۲۰۰۴: ۴۲۲)
ملاحظه می‌شود که شاعر در دعایش بیان نکرده است که: (ای پدرم) بلکه او را فقط با لفظ (ای صاحب قبر) مورد خطاب قرار داده است تا نوعی ترس را به وسیله‌ی لفظ قبر به نمایش گذارد و لفظ قبر در شعر وی به صراحت سه بار تکرار شده است و یک بار هم از لفظ (حفره) استفاده کرده است تا یک تکان درونی ایجاد کند که بیانگر‌ترس از فاجعه مرگ و احساس غربت، و تنهایی مسلط بر افکار شاعر است. (عبد الحمید ناجی؛ ۱۹۸۴: ۹۳ -۹۲) شاعر فقط برای پدرش دعا نمی‌کند بلکه برای قبر نیز دعا می‌کند (حفره‌ای که اباد کرده‌ای) و برای قبرش خواهان سیراب شدن است (و همواره با آب باران سیراب شوی) و در حقیقت دعا برای قبر، همان ، دعا برای صاحب قبرمحسوب می‌شود.
۴-۱-۴-۰۳ دعای شاعران برای برادر
داشتن برادر یک نیاز فردی و یک ضرورت اجتماعی برای انسان در میان مردم است و از مهم‌ترین حقوق برادری دعا برای آنها است و گریه و زاری در برابر خداوند متعال برای این که آنها را در دنیا و آخرت از بلایای دنیوی و اخروی مصون و محفوظ نگه دارد.
شاعران، به ذکر برادرانشان در اشعارشان پرداخته‌اند و خواهان تندرستی و سلامتی برای آنها در دنیا و رحمت و بخشش الهی در قیامت شده‌اند.
مثلا سید حمیری(وفات ۱۷۸ هـ) به رثای برادرش می‌پردازد و می‌گوید:
