وصیت یکی از مسائل مهم فقهی و حقوقی می‌باشد که به علت پیچیدگی مسائل و نیاز شدید مردم به حل مسائل آن جستجو و بحث بیشتری را ایجاب می کند. نظم هر جامعه ایجاب می‌کند که موضوعیت حقوقی هر فرد از لحاظ مقدار دارایی و مطالبات، بعد از فوت نیز مشخص و معین باشد و اختلافات و درگیری های خطرناک بین ورثه و اشخاص ثالث جلوگیری شود به همین جهت است که در اسلام به وصیت که در حقیقت آمار مطالبات و دیوان متوفی و نماینده آخرین اراده ی اوست جنبه عبادی داده شده است. وصیت از جمله اعمال حقوقى است که مبتنى بر تسامح است و نه تغابن، لذا اقتضا دارد همانند عقود تسامحى دیگر نظیر هبه، صلح بلاعوض و… به آزادى اراده موصى توجه و اهمیت قائل شویم. مضافاً به اینکه غالباً تنظیم وصیت‌نامه‌ها در زمان کهولت افراد صورت می‌گیرد و از آنجا که افراد در سنین بالا از نظر روانشناسى از حالت ویژه‌اى برخوردار هستند که در برابر مسائل کمتر منطقى برخورد می‌کنند، لازم است با بررسى دقیق و تفسیر صحیح از قوانین موضوعه و قواعد فقهى حاکم بر این مسأله و به تبع آن برداشتهاى دقیق و عادلانه در جهت حمایت از آنان برخیزیم. وصیت از آنحایی اهمیت دارد که:
در بین اعمال حقوقی وصیت از خصوصیات خاص برخوردار است که باید نسبت به آن دقت بیشتری به عمل آورد چرا که مفاد وصیت نامه پس از فوت موصی باید انجام پذیرد و چنانچه مسائل مندرج در وصیت نامه به جهتی از جهات مورد تردید یا تکذیب قراربگیرد موصی در قید حیات نیست تا بتواند از صحت آن آگاهی باید. به همین جهت قوانین مربوطه برای جلوگیری از هر گونه سوء‌استفاده و تزویر توجه بیشتری در شرایط صوری وصیت نموده و آن را تابع تشریفات مخصوصی قرار داده‌اند.
از طرفی آنجایی که طبع تصرفات رایگان به گونه ست که انشاء‌کننده ممکن است بیشتر در معرض فشار یا تهدید واقع شود قانون برای انشاء‌این اعمال رعایت تشریفات خاصی را اختیاری دانسته است، زیرا به طور معمول در هنگامه ی مرگ موصی انشاء‌شود وناتوانی مادی و معنوی مختصر به فریب کاران فرصت بیشتری برای سوء استفاده می‌دهد. به همین جهت، تشریفات تنظیم وصیت نامه را می توان ضامن حفظ آزادی و استقلال فکر موصی دانست.
این رساله شامل شش فصل است که به بیان کلیات و تعاریف و شناخت از وصیت می پردازیم. بیشتر سعی شده است حدودی که موصی می‌تواند در وصیت دخیل باشد مورد توجه قرار گیرد و بررسی می‌کنیم طریقه نوشتن وصیت نامه صحیح و قانونی را و در آحر شرایط اجرای وصیت نامه و طریقه اثبات در صورت اختلاف را بررسی کنیم و با توجه به قانون ایران وصیت را در سایر نظامهای حقوقی به خصوص حقوق اسلامی با نگاه تطبیقی مورد تحلیل قرار دهیم.
ب- بیان مسئله:
با بررسی اجمالی در این موضوع می توان گفت وصیت یکی از مهم ترین مسائل مورد ابتلای بشر است که اسلام برای بعد از مرگ هم برنامه دقیق و مشخصی پی ریزی کرده‌است. انسان تا زمانی که زنده است و دارای اهلیت باشد و از تصرف در اموالش منع نشده باشد می‌تواند در همه اموالش تصرفات مالکانه کند ، اما با پیش آمدن مرگ، این مقدار از تصرف از محدوده ی اختیار صاحب مال خارج می شود و او حق دارد فقط برای مقدار معینی از اموالش (یک سوم اموال) برای بعد مرگش تعیین تکلیف کند.
اگرچه این مبحث در بسیارى از مقالات و رساله‌هاى دانشگاهى مورد بررسى قرار گرفته است و بسیارى از استادان برجسته و نامی به طور جامع و مستدل به آن پرداخته‌اند، لیکن حداقل منفعتى که این مقاله خواهد داشت این است که موجب یادآورى و مرور مطالب مهم و ویژه وصیت می‌گردد، علاوه بر این، از آنجا که از دیرباز افراد براى تنظیم وصیت‌نامه‌هاى خود به دفاتر اسناد رسمى مراجعه می‌کرده‌اند و البته این امر همچنان ادامه دارد و اینکه صحبت از افزوده شدن مسئولیت‌هایى بر سران دفاتر اسنادرسمى نظیر تقسیم ترکه و انجام امور حسبی، شنیده می‌شود، بر اهمیت این مطلب افزوده است.
لذا در این مقاله تحقیقى به بررسى و توضیح اجمالى وصیت و شرایط تحقق وصیت و وظایف هریک از طرفین آن خواهیم پرداخت که هریک در گفتارى جداگانه از نظرتان خواهد گذشت، که امید است با همه نواقص و کاستی‌هاى آن مورد توجه قرار گیرد.
پاسخ دادن به سولاتی از این قبیل که آیا شخس می‌تواند وصیتی بر خلاف شرع انجام دهد و آیا وصیت شخص بدون اهلیت نافذ است؟ با بررسی قوانین و احکام موجود و خلاء های موجود در قانون نیاز به بررسی بیشتر در این زمینه احساس می شود.
پرسش ها
-
- در چه زمانی موصی حق تصرف در اموال خود را دارد وحدود تصرفات موصی به چه میزان است؟
-
- منظور از شیوه صحیح و قانونی نوشتن وصیت چیست؟
-
- نگاه تطبیقی به وصیت چگونه است؟
- منظور از قانون حاکم بر وضعیت بیگانگان در مورد احوال شخصیه چیست؟
ضرورت واهمیت موضوع
این پزوهش به منظور بررسی حدود و اختیارات موصی پرداخته است. با توجه به اهمیت موضوع نیاز به بررسی بیشتری در مورد وصیت در قوانین کشور احساس می شود. وجود قوانین و جزئیاتی در قانون که در ظاهر امر با موازین شرعی مطابق به نظر نمی رسد ایجاب می‌کند تا با بررسی جزئیات و ابعاد دینی ، ابهامات و تعارضات قانونی و شرعی این مسئله تعیین گردد.
و- روش تحقیق:
در این مسئله در روش کتابخانه ای و مراجعه به مطالب و مقالات موجود در این زمینه و مطالعه کتب و مطالب و پایان نامه ها و سایت های حقوقی، مشاوره با افراد صاحب نظر استفاده شده است و نوع تحقیق، تحلیلی می‌باشد.
فصل اول
شناخت وصیت
مقدمه
اراده موصی (وصیت کننده) در هیچ حال به طرف خطاب او به عنوان موصی له (کسی که به نفع او وصیت شده است) تحمیل نمی شود و او اختیار دارد وصیت را قبول یا رد کند اجرای اختیار رد و قبول در مرحله نخست با شخص موصی له است ولی اگر اهلیت نداشته باشد با ولی یا قیم اوست.
در مورد ورشکسته، علی رغم اینکه از ماده ۴۱۸ قانون تجارت برمی آید که چون ورشکسته از دخالت در امور مالی خود ممنوع است. مدیر تصفیه باید به قائم مقامی او درباره قبول یا رد وصیت تصمیم بگیرد ولی باید گفت موصی له در این زمینه اختیار شخصی دارد و حق قبول یا رد وصیت با خود اوست.
برای اعلام رد یا قبول وصیت مهلت خاصی پیش‌بینی نشده است. پس هر زمان که وصیت قبول شود تملک تحقق می‌یابد و رد وصیت نیز آن را منحل می‌کند ولی اگر تأخیر در این اعلام (اعلام قبول یا رد وصیت از جانب موصی له) موجب تضرر ورثه باشد (چرا که ورثه حق ندارند پیش از اعلام این اراده در موصی به (مالی که نسبت به آن وصیت شده است) تصرف کنند) دادگاه می‌تواند موصی له را مجبور کند که تصمیم خود را معین کند مثلا مدت یک ماه را جهت اعلام این مطلب برای موصی له معین می‌کنند.
