فصل اول :
کلیات تحقیق
۱ – ۱ بیان مسئله
توسعه روزافزون بخش های مختلف از جمله صنعت بدون توجه کافی به جوانب زیست محیطی آن منجر به ایجاد مشکلاتی خواهند شد که برطرف نمودن آن ها ، انرژی و هزینه فراوانی را طلب می‌کند . نیروگاه های هسته ای همواره موجب رهاسازی مقادیری مواد رادیواکتیو به صورت گاز ، مایع و جامد در محیط زیست می شود . از این مواد رادیواکتیو اشعه هایی ساتع می‌گردد که اگر بر نسوج زنده برخورد کنند سبب تجزیه ، تلاشی و انهدام این نسوج می‌شوند . استفاده از انرژی هسته ای برای مصارف صلح آمیز ، در کنار منافع و مزایای بسیاری که برای کشورها به ارمغان می آورد ، خطرات بهداشتی و زیست محیطی متعددی را نیز ممکن است با خود در پی داشته باشد . به خصوص زمانی که به کارگیری انرژی هسته ای از قالب کنترل شده خارج شود و اصول ایمنی و حفاظتی مربوطه رعایت نشود ، هر گونه کوتاه و اهمال کاری در این خصوص ، عوارض جبران ناپذیری برای سلامت انسان و محیط زیست به همراه خواهد داشت . یک انفجار هسته ای ناخواسته یا تعمدی ، نشت مواد رادیواکتیو از رآکتورهای آسیب دیده یا فرسوده نیروگاه ها یا مراکز فن آوری هسته ای ، بروز آلودگی رادیواکتیو در حین حمل ، جابجایی و ذخیره سازی سوخت و زباله اتمی و آلوده شدن محیط و افراد درگیر عواقب فاجعه باری خواهند داشت . تشعشعات ساطع شده از هسته اتم های رادیواکتیو یا انفجار کنترل نشده ناشی از هم جوشی یا شکافت هسته ای ، خطرهایی برای انسان و محیط زیست به دنبال دارد که به خطرات هسته ای معروف است .
امروزه تهدیدات زیست محیطی در مرکز مهم ترین پرسش های وجدان انسان ها قرار دارد . این پرسش ها افکار عمومی جهان را به طرز نگران کننده ای به خود معطوف کرده و حساسیت شدیدی نسبت به محیط زیست در سطح جهانی به وجود آورده است . جامعه شناسان ، زیست شناسان ، صاحبان صنایع ، سیاستمداران ، اکولوژیست ها ، اقتصاددانان هر کدام علت تهدیدات زیست محیطی را از دید خود توضیح می‌دهند ( کامونر ، ۱۳۸۲ : ۱۰ – ۳ ) ، اما نقطه اشتراک شان این است که بسیاری از تهدیدات زیست محیطی ، تخریب منابع ، آلوده سازی محیط و … نتیجه فعالیت های انسان است . با توجه به وقوع حوادث نیروگاهی هسته ای در جهان از قبیل ؛ چرنوبیل و فوکوشیما ، یکی از مهم ترین مسائلی که در حال حاضر در رابطه با نیروگاه های اتمی مورد بحث است مسئله ایمنی این نیروگاه هاست و اینکه به هنگام ساختمان ، راه اندازی و تولید برق چه ضوابط و مقرراتی مراعات گردد تا اولاً از آلودگی محیط زیست جلوگیری گردد و ثانیاًً نقائص فنی از قبیل ترک برداشتن و سوراخ شدن و ترکیدن اجزاء حامل جریان آب و بخار آلوده به مواد رادیواکتیو پیش نیاید که باعث بروز زیان ها و خسارات جبران ناپذیری برای سلامتی و حیات ساکنین مجاور این نیروگاه ها گردد . و این که آنچه برای سایر نیروگاه ها اتفاق افتاده برای نیروگاه اتمی بوشهر رخ نخواهد داد .
نیروگاه هستهای بوشهر با قدرت ۱۰۰۰MWe اولین نیروگاه هستهای کشور می‌باشد که طراحی و ساخت آن به قبل از انقلاب اسلامی برمیگردد. علی‌رغم کارشکنیهای کشور سازنده، این نیروگاه با همکاری کشور روسیه تکمیل و راه اندازی شد. نیروگاه هستهای بوشهر از فناوری پیچیدهای برخوردار بوده که در ارتقاء صنایع کشور اهمیت فراوانی دارد. قدرت حرارتی این نیروگاه ۳۳۰۰MWth است که ظرفیتهای تولید برق آن ۱۰۰۰MWe می‌باشد. این نیروگاه از نوع PWR (رآکتور با آب تحت فشار) و از نوع روسی VVER است . نیروگاه اتمی بوشهر در نزدیکی شهرستان بوشهر و در سواحل خلیج فارس واقع شده است . طراحی و ساخت نیروگاه بوشهر انرژی هسته ای از آغاز تا مرحله نهایی مطابق با مقررات ایمنی هسته ای ایران ، استانداردهای فدراسیون روسیه ، و الزامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است . با اتصال برق تولیدی این نیروگاه به برق سراسری کشور وارد مرحله ای دیگر شده ایم و آن دستیابی به ایمنی هسته ای است .
در حال حاضر در سراسر دنیا ایمنی نیروگاه های هسته ای بر پایه «دفاع در عمق» بنا نهاده می شود. چنین دیدگاهی طراحان را بر آن وا می‌دارد تا سلسله ای از حایل های فیزیکی را به صورت پشت سر هم در مسیر انتشار مواد رادیو اکتیو به محیط مدنظر قرار دهند . وجود چند لایه حایل فیزیکی از آثار سوء مواد رادیو اکتیو به پرسنل بهره بردار، محیط پیرامون نیروگاه و مردمی که در اطراف نیروگاه زندگی می‌کنند، جلوگیری می کند . این حایل ها به ترتیب عبارتند از: شبکه سرامیکی قرص های سوخت، غلاف میله های سوخت، تجهیزات مدار اول، کره فولادی و در نهایت کره بتونی. لازم به ذکر است که بیش از ۹۸% محصولات شکافت (مواد رادیواکتیو) در داخل شبکه سرامیکی قرص های سوخت محبوس می‌گردند.
تأثیر فعالیت نیروگاه های هسته ای بر محیط مجاور آن و احتمال انتشار مواد پرتوزا یکی از مهم ترین دغدغه های جوامع بشری است . زیرا وقتی یک نیروگاه هسته ای کار می‌کند ممکن است اندکی از هسته‌های پرتوزا در محیط رها شوند . اگر چه در زمان طراحی نیروگاه های سوخت هسته ای محاسبات ایمنی نیروگاه ها به لحاظ حوادث احتمالی درونی ، بیرونی ، حوادث طبیعی نادر و اثرات متقابل محیطی برای حداکثر پدیده‌های تلفیقی محتمل انجام می شود و در طراحی و ساخت نیروگاه ها هم لحاظ می‌گردند ، ولی بر اساس مقررات زیست محیطی لازم است که در زمان بهره برداری از نیروگاه های سوخت هسته ای ، نیز مورد ارزیابی قرار گیرند . در بعضی از تأسیسات هسته ای ، مقادیر عظیم سوخت هسته ای یا انرژی تولید شده ، تحت شرایط خاصی ممکن است منجر به انتشار گسترده و غیر قابل کنترل مواد رادیواکتیو گردد و خطر قرارگیری افراد در معرض تشعشع شدید را ایجاد نماید .
ارزیابی تابش اشعه به افراد در فواصل متعدد از راکتورهای هسته ای همیشه موضوع بسیار مهمی بوده است . رایج ترین پرسش ها در خصوص ایمنی نیروگاه های هسته ای در مورد حوادث می‌باشد . این که آیا حادثه منجر به تابش شدید به افراد خواهد شد ؟ آیا تابش ها زیر حدود پذیرفته شده بین‌المللی هستند ؟
شناسنامه یک نیروگاه اتمی سه مؤلفه دارد که عبارتند از: گزارش ایمنی نیروگاه که بسیار مفصل است ، گزارش زیست محیطی و آنالیز ایمنی به روش احتمالی . حوادث و وضعیت های اضطراری هسته ای و رادیولوژیکی ، نه تنها بر تأسیساتی که در آن رخ می‌دهند ، بلکه بر محیط مجاور خود نیز اثرات مخربی دارند . در شرایط خاصی ، رادیواکتیویته ممکن است از طریق آب یا هوا ، به نواحی دورتر از تأسیسات هسته ای محل وقوع حادثه انتقال یابد و حتی امکان دارد باعث آلودگی مناطق دور دست از جمله آلودگی قلمرو سایر دول گردد . حادثه ناشی از منابع تشعشع زا ممکن است منتهی به از دست دادن کنترل متعارف بر منبع گردد و منجر به قرار گیری افراد و محیط زیست در معرض اشعه شود . پیامدهای تشعشع هسته ای ممکن است جزئی باشند همانند حادثه ۱۹۸۷ گویانا و یا ممکن است بسیار شدید و مستلزم واکنش اضطراری باشد .
