۲-۲-۳- مبانی نظری کیفیت اقلام تعهدی

۲-۲-۳-۱- تعریف و اهمیت اقلام تعهدی

سیستم حسابداری تعهدی رویدادهای مالی را در زمان ایجاد و بدون توجه به زمان دریافت یا پرداخت وجه نقد مربوط، شناسایی می‌کند، درصورتیکه در یک سیستم حسابداری نقدی، ورود یا خروج وجه نقد ملاک شناسایی می‌باشد. ‌بنابرین‏ درشرایطی که زمان وقوع رویداد مالی با زمان ورود یا خروج وجه حاصل آن متفاوت است، همواره سیستم تعهدی فراهم کننده اطلاعاتی بیشتر جهت استفاده کنندگان از اطلاعات مالی است. این اطلاعات اضافی که اقلام تعهدی نامیده می‌شوند، نشانه­ای از رویدادهایی هستند که در آینده رخ خواهندداد، برای مثال، حسابهای دریافتنی نشانه­ای از ورود وجه نقد در آینده و حساب های پرداختنی نشانه خروج وجه نقد در آینده می‌باشند. به عبارت دیگر، حسابداری تعهدی به دلیل نحوه برخورد و افشای رویدادها، فراهم کننده اطلاعاتی است با ارزش غافلگیرکننده که با ارسال نشانه ها به استفاده کنندگان ازاین اطلاعات، امکان پیش‌بینی دقیق تری از وضعیت آینده و به ویژه پیش ­بینی جریان­های نقدی آینده را اعطامی نماید. اقلام تعهدی نشانه­هایی را جهت استفاده­کنندگان از صورت­های مالی ارسال ‌می‌کنند که در سیستم نقدی نادیده گرفته می­ شود. این نشانه­ها ازیک سو تصویر صحیحی از وضعیت کنونی واحد تجاری ارائه ‌می‌کنند و ازسوی دیگر به استفاده­کنندگان ‌از گزارش­ها این امکان را می­ دهند تا پیش‌بینی دقیق­تری از وضعیت آینده و به ویژه پیش‌بینی جریان­های نقدی آینده داشته باشند(میرزایی و مهرآذین، ۱۳۹۱).

۲-۲-۳-۲- علت به وجود آمدن حسابداری تعهدی

اگرچه هدف جدید گزارشگری مالی ارائه اطلاعات درمورد جریان­های نقدی آتی است که در ارزیابی قیمت و تعیین ارزش ذاتی سهام مورد استفاده قرار­‌می‌گیرد، ولی این بدان مفهوم نمی ­باشد که روش حسابداری نقدی بهتر از روش تعهدی، این هدف را برآورده می­سازد. هیئت استانداردهای حسابداری در این باره چنین می­گوید: ” اطلاعات درباره سود شرکت ‌بر اساس حسابداری تعهدی، معمولاً توانایی فعلی و مداوم شرکت را در کسب جریان­های نقدی، نسبت به اطلاعاتی که به جنبه­ های­مالی دریافت و پرداخت محدود می­ شود، بهترمشخص می کند .” به عبارت دیگر، تأکید اصلی گزارشگری مالی، ارائه اطلاعات درباره سود و اجزای آن است.

هیئت استانداردهای حسابداری مالی ماهیت و علت استفاده از حسابداری تعهدی را اینگونه بیان می‌کند:
” حسابداری تعهدی از اقلام تعهدی، انتقالی و رویه ­های تخصیص استفاده می­ کند و هدفش این است که درآمدها، هزینه­ ها، سودها و زیان­ها را به یک دوره خاص مربوط کند تا بتواند انعکاس صحیحی از عملکرد مؤسسه‌ در آن دوره داشته­باشد، به جای آنکه صرفاً یک سری دریافت­ها و پرداخت­های نقدی را لیست نماید. ‌بنابرین‏ شناسایی درآمدها، هزینه ها، سودها و زیان ها و افزایش وکاهش در دارایی­ ها و بدهی­ها شامل تطابق درآمدها و هزینه­ ها، تخصیص و استهلاک از لازمه­های وجودی استفاده ازحسابداری تعهدی برای اندازه ­گیری عملکرد واحد تجاری هستند(هیئت استانداردهای حسابداری، ۱۹۸۵).” حسابداری تعهدی تلاش می­ کند که تاثیرات مالی معاملات، وقایع و شرایطی را که دارای پیامدهای نقدی هستند در دوره­هایی ثبت کند که آن معاملات، وقایع و شرایط رخ داده ­اند، نه در دوره­هایی که وجه نقد مربوط به آن ها توسط مؤسسه‌ دریافت یا پرداخت شده است (هیئت استانداردهای حسابداری، ۱۹۸۵). ‌بر اساس دلایلی نظیر موارد فوق دیچاو و اسکینر(۲۰۰۰ ) نتیجه ­گیری می نمایند که هدف اصلی حسابداری تعهدی کمک به سرمایه گذاران در جهت ارزیابی عملکرد اقتصادی واحد تجاری در طول یک دوره خاص با استفاده ازیک سری اصول حسابداری پایه مانند شناسایی درآمد و تطابق هزینه است. مدارکی وجود دارد که به عنوان نتیجه فرایند تعهدی، سودها اطلاعات بهتری درمورد عملکرد اقتصادی مؤسسه‌ نسبت به جریان­های نقدی ارائه ‌می‌کنند. بنابردلایل فوق الذکر، حسابداری تعهدی به عنوان مفیدترین وسیله برای ارائه وضعیت مالی و نتایج عملیات واحد تجاری شناخته شده و مورد استفاده قرار­می‌گیرد (جمشیدی نوید، فتحعلی بیگلو، ۱۳۹۱).

۲-۲-۳-۲- تقسیم بندی اقلام تعهدی بر اساس عملکرد

اقلام تعهدی را بیشتر بدین صورت تعریف کرده ­اند که گویای تفاوت بین سود حسابداری و جزء نقدی آن است، به بیان دیگر، تفاوت میان زمان­بندی جریان­های نقدی و زمان بندی شناخت معاملات است(علی­آبادی و نوریفرد،۱۳۸۸). ولی تعریفی که با آن بتوان ماهیت اقلام تعهدی را توصیف کرد، این است که اقلام تعهدی به معنی اقلام ایجادشده ولی موعد نرسیده هستند (تیموری،۱۳۸۶). در شناسایی بعضی از اقلام تعهدی مانند حساب­های دریافتنی و پرداختنی، صرف توجه به قواعد و اصولی که مبتنی بر فرض تعهدی است ، کافی است. اما همیشه چنین نیست، گاهی اوقات برخورد ساختاری با رویدادهای مالی باعث گمراه کننده شدن اطلاعات مالی می­گردد. ‌بنابرین‏ ملاک شناسایی در این موارد محتوای اقتصادی آنان است، مانند استهلاک. از این رو با بررسی رویدادهای مالی، اقلام تعهدی را با توجه به عملکردشان به دو طبقه اقلام تعهدی ساختاری و معنایی تقسیم می­ کند.

۲-۲-۳-۲-۱- اقلام تعهدی ساختاری

اقلام تعهدی ساختاری آن دسته از اقلام تعهدی هستند که روش­های اجرای فعلی حسابداری را تشریح ‌می‌کنند و با ساختار فرایند گردآوری ارقام و اطلاعات در ارتباطند. این اقلام آن بخش از رویدادهای مالی را که به رغم به وقوع پیوستن چرخه دریافت یا پرداخت وجه حاصل از آن ها ناتمام مانده است، گزارش ‌می‌کنند. وظیفه این اقلام، گزارش بخشی از رویدادهای مالی است که در سیستم نقدی نادیده گرفته­شده­است. برای مثال، مبلغ بدهی مشتریان در فروش­های اعتباری (حساب­های دریافتنی) درسیستم حسابداری نقدی گزارش نمی­ شود واقلام تعهدی که این بخش گزارش نشده رویدادهای مالی تحت حسابداری نقدی را گزارش
‌می‌کنند، مربوط به اقلام تعهدی ساختاری هستند. دلیل این طبقه ­بندی این است که ساختارها به ارزش غافلگیرکننده اطلاعات مربوطند و اقلام تعهدی رویدادهای مالی گزارش نشده تحت سیستم حسابداری نقدی را گزارش ‌می‌کنند که ارزش غافلگیر کننده نسبت به اقلام نقدی مرتبط دارند(میرزایی و مهرآذین۱۳۹۱).

۲-۲-۳-۲-۲- اقلام تعهدی معنایی