در مدرسه هوشمند، برنامه درسی محدود کننده نیست و به دانش آموزان اجازه داده می شود از برنامه درسی خود فراتر گام بردارند. در این مدرسه، روش تدریس براساس دانش آموز محوری است.تأکید بر مهارت های فکر کردن و فراهم ساختن محیط یاددهی ـ یادگیری، از راهبردها و خط مشی های مدرسه هوشمند است.هفت اصل کلیدی در مدارس هوشمند، عبارتند از: ۱ـ دانش خلاق، ۲ـ استعداد یادگیری، ۳ـ توجه به فهم مطالب، ۴ـ آموختن با هدف تسلط و انتقال آن، ۵ـ ارزیابی آموخته ها به شکل متمرکز، ۶ـ غلبه بر مشکلات، ۷ـ مدرسه به عنوان یک سازمان آموزشی
مدرسه هوشمند مدرسه ای است که کنترل و مدیریت آن مبتنی بر فن آوری رایانه ای و شبکه ای انجام می شود و محتوای اکثر دروس آن الکترونیکی و سیستم ارزشیابی و نظارت آن هم هوشمند است.در مدارس هوشمند، کامپیوتر جایگزین تخته سیاه و سی.دی جای دفتر مشق را می گیرد. دانش آموزان می توانند از طریق اینترنت اطلاعات بسیاری درباره هر موضوع که بخواهند به دست آورند. در این سیستم، معلم و شاگرد هر دو تولید محتوای الکترونیکی و درس را بصورت سی.دی ارائه می کنند.در مدارس هوشمند آموزش منحصر به معلم نیست، بلکه یاددهی و یادگیری کاملاً تعاملی است و دانش آموزان نقش اساسی در آموختن مباحث علمی دارند(جلالی،۱۳۸۹: ۳۳).
در مدارس هوشمند، دبیران با بهره گرفتن از محتوای درسی الکترونیکی موجب تفهیم بهتر مطالب درسی و صرفه جویی در وقت می شوند و دانش آموزان هم این فرصت را دارند که توانایی و قابلیت های خود را آشکار و به تولید محتوا بپردازند.در این گونه مدارس، کسب موفقیت دست یافتنی است و میزان آن به تلاش و پیگیری دانش آموزان و هدایت صحیح و جهت دار بستگی دارد. در این روش روح پژوهش و جست و جوگری قطعاً جایگزین روحیه بی هدف دانش آموزان خواهد شد.در این سیستم، رکن اصلی برای هرگونه تغییر، تغییر در فکر است و ابزار و امکانات تنها وسیله ای برای جامه عمل پوشاندن به افکار هستند.در مدارس هوشمند معلمان مى توانند به جاى اینکه تلاش کنند خودشان پاسخى براى پرسشهاى دانش آموزان پیدا کنند، از آنها بخواهند پاسخ پرسش هایشان را در رایانه پیدا کنند و براى بقیه بازگو کنند.مدرسه هوشمند مدرسه اى است که با کمک فناوریهاى نوین سیستمهاى آموزشى و دیجیتالى هوشمند درصدد سرعت بخشى به فرایند یاددهى، یادگیرى و بهبود مدیریت به صورت کاملاً نظام یافته باشد تا انسان عصر اطلاعات قادر به پردازش و دسته بندى و استفاده بهینه از منابع فنى دانش روز با توجه به طیف گسترده آن براى کشف استعداد خود و بروز خلاقیت ها باشد(جلالی،۱۳۸۹: ۳۳).
مدارس هوشمند مدارسی هستند که مبانی توسعه آنها استفاده از فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات می‌باشد و تفاوت آن با مدارس مجازی این است که معمولا به مدارس از راه دور گفته می‌شوند مدرسه هوشمند که با مدرسه مجازی فرق دارد، مدرسه هوشمند اگر بخواهد مطلوب باشد باید دانش‌آموزان در آن دانش‌آموز و معلمان می‌توانند کیلومترها از هم فاصله داشته باشند. (جلالی،۱۳۸۹: ۳۳).
معلمین مدارس هوشمند الزامی به متخصص بودن در حوزه IT ندارند بلکه باید بتوانند از سیستم این مدرسه مطلع باشند و از امکانات آن خوب استفاده کنند. به عنوان مثال یک معلم این نوع مدارس باید خوب بداند که منابع در کجاها وجود دارند که وقتی دانش‌آموز سوالی مطرح کرد وی را به منابع مورد نظر راهنمایی کند.مدرسه هوشمند مدرسه‌ای فیزیکی است که کنترل و مدیریت آن، مبتنی‌بر فناوری رایانه و شبکه انجام می‌گیرد و محتوای اکثر دروس آن الکترونیکی و سیستم ارزشیابی و نظارت آن هوشمند است.مدرسه هوشمند در واقع مرحله برتری در کاربری فناوری اطلاعات در نظام آموزش کشور است . مدرسه هوشمند ، مدرسه ای است که مدیریت و کنترل آن مبتنی بر فناوری شبکه و رایانه است و محتوای بیشتر درسهای آن الکترونیکی است ، و نظام ارزشیابی و نظارت آن نیز هوشمند ( الکترونیکی) است. در چنین مدرسه‌ای یک دانش‌آموز هوشمند، با صرف وقت بر روی موضوعات به شکل مستمر، منابع و قابلیت‌های اجرایی خود را توسعه و تغییر می‌دهد و این نکته‌ای است که به مسئولان مدرسه اجازه می‌دهد تا با توجه به تغییرات به وجود آمده و افزایش سطح اطلاعات دانش‌آموزان، آنها را برای اخذ اطلاعات جدید آماده نمایند(جلالی،۱۳۸۹: ۳۳).
۲-۷٫ضرورت هوشمندسازی مدارس
امروزه اطلاعات و دانش اساسی‌ترین دانایی انسان‌ها، جوامع و ملت‌ها به شمار می‌آید. نیروی انسانی مهم‌ترین عنصر اشاعه و گسترش فناوری است. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای توسعه‌ی فناوری تحول در عرصه‌ی آموزش و پرورش است. کلاس‌های مجازی، مدارس مجازی، مدارس هوشمند و به طور کلی یادگیری الکترونیکی از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های قابل اتکا برای توسعه‌ی این مهارت‌ها است (صالحی و کاشانی، ۱۳۸۶).
ورود به عصر اطلاعات و رواج فناوری‌های مبتنی بر شبکه‌های جهانی و رایانه‌ها سبب پدید آمدن محیط‌های جدید یادگیری به شکل رسمی و غیررسمی شده است. پیدایش مدارس هوشمند به عنوان جزئی از سیستم‌های حمایت‌کننده‌ی آموزش رسمی برای یادگیرندگان محروم از تحصیل در کشورهای پیشرفته نظیر انگلستان و آمریکا از اوایل دهه ۱۹۶۰ فرصت‌های جدید یادگیری را فراهم کرده است. این مدارس خدمات آموزشی اینترنتی غیردولتی را فارغ از محدودیت‌های زمانی و مکانی برای کسانی نظیر دانش‌آموزان مدارس روستایی یا برون‌شهری که به دلایلی نمی‌توانند در مدرسه حضور یابند، عرضه می‌کنند و در پاره‌ای از موارد برای بازماندگان از تحصیل، برنامه‌های آموزش انفرادی ارائه می‌دهند (میلتون،۵۴۳:۲۰۰۳).
از این رو برنامه‌ی مدارس هوشمند کشورهای توسعه‌یافته، اینترنتی است که به صورت غیرحضوری و بدون نیاز به حضور فیزیکی معلم و دانش‌آموز و نیز سازمان سنتی مدرسه فرایند یادگیری را هدایت می‌کند (زمانی و همکاران، ۱۳۸۹).
به کارگیری ابزار فناوری اطلاعات و ارتباطات، راهکارهای نوینی را در بهبود و توسعه‌ی نظام آموزشی ارائه نموده که استقرار مدارس هوشمند از نتایج آن است. طرح مدارس هوشمند کمک می‌کند تا با تغییر سنت‌های قدیمی با بهره گرفتن از فناوری‌های نوین، به اهداف عالی آموزش و پرورش در راستای پژوهش‌محوری دست یافت. مدرسه‌ی هوشمند شامل اجزای در هم تنیده‌ای است که به منظور برانگیختن حس کنجکاوی دانش‌آموزان و مشارکت فعال آنها طراحی شده تا با هماهنگ کردن تلاش دانش‌آموزان، معلمان و مدیران، در محیطی جامع و تلفیقی، نسبت به برآورده نمودن تمامی نیازهای آموزشی افراد اقدام کند. مدرسه‌ی هوشمند عبارت است از یک سازمان یادگیری که با هدف آماده‌سازی دانش‌آموزان به منظور زیستن در عصر دانایی، به طور سیستماتیک در فعالیت‌های یاددهی- یادگیری و مدیریت مدرسه، طراحی شده است. در این مدارس با بهره گرفتن از یادگیری الکترونیکی به صورت حضوری و با حفظ فضای فیزیکی مدرسه، معلم و دانش‌آموز، با برخورداری از نظام آموزشی هوشمند و با رویکرد تلفیقی و جامع نسبت به ارائه خدمات آموزشی و پرورشی به دانش‌آموزان تلاش می‌شود (عبدالوهابی، ۷۶:۱۳۹۰).
تحولات جدید در فناوری اطلاعات و ارتباطات، جوامع انسانی را به سمت جامعه‌ی اطلاعاتی سوق داده و مسائلی مانند آموزش و تربیت متناسب با نیازهای زمان و جامعه بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. یکی از نهادهایی که به امر آموزش و تربیت نیروی انسانی می‌پردازد، آموزش و پرورش است که جمعیت زیادی در کشور را تحت پوشش قرار می‌دهد. آموزش و پرورش در عصر حاضر باید بتواند مهارت‌های مورد نیاز جامعه را شناخته و متناسب با سبز فایل آموزش دهد و از طرف دیگر ابزارهای مورد نیاز آموزش را به کار گیرد و به اصلاح فرایند زمان خود متناسب با عصر اطلاعات بپردازد. توسعه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه‌های آموزش و پرورش گامی مؤثر در تحول کیفی اهداف، برنامه‌ها، روش‌ها و شیوه‌های تدریس است. مدارس هوشمند گامی جدید در تطابق با عصر اطلاعات است و انقلابی را در فرایند یاددهی-یادگیری ایجاد می‌کند (صالحی ، ۵۶:۱۳۸۶).
امروزه نیاز به همگام شدن با تحولات و دستاوردهای فناوری و علوم بشری یک نیاز ضروری برای آموزش و پرورش است. پژوهش‌های کنونی نشان می‌دهد که استفاده از کامپیوتر می‌تواند به درک دانش‌آموز از خود و جامعه‌پذیری وی کمک کند. به این منظور حرکت مدارس به سمت هوشمند شدن و بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظام یاددهی- یادگیری و متعاقباً طرح و تدوین برنامه‌های درسی پاسخگو برای دانش‌آموزان در چنین مدارسی، انگیزه یادگیری را در آنها افزایش می‌دهد. (نیلی و همکاران، ۱۳۸۹).
۲-۸٫فواید کلاس هوشمند
ارتقای سطح آموزش با استفاده بهینه دانش‌آموزان و معلمان از فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در فراگیری و تدریس درس‌ها که این امر باعث کاهش زمان طراحی و جذابیت کار و لذت از یادگیری و ارتقای سطح آموزشی می‌شود. در کلاس هوشمند دانش‌آموز پژوهشگر و علاقمند به جستجوی دانش می‌شود و یاد می‌گیرد چگونه اطلاعات را بدست آورده و از اطلاعات بدست آمده چگونه استفاده کند و همچنین چگونه اطلاعات بدست آمده را با هم ترکیب و آن را نقد و بررسی کند. در ادامه به برخی از فواید مدارس هوشمند اشاره شده است. (صالحی،۷۴:۱۳۸۶).
– افزایش نشاط در کلاس: کلاس‌های سنتی خصوصاً برای دانش‌آموزان تنوع طلب امروزی ملال‌آور بود و لذا کند و کاو در اینترنت و استفاده از رایانه و امکانات جانبی جوشش و نشاط را در کلاس ایجاد می‌کند. (صالحی،۷۴:۱۳۸۶).
– صرفه جوئی در وقت و انرژی: در روش سنتی معمولاً معلمان با آموزش یکنواخت و تکراری خود با بهره گرفتن از روش سخنرانی انرژی فراونی را صرف می‌کنند که مداومت آن ملال‌آور است. اما در روش هوشمند معلمان تنها حکم راهنما را در مسیر فراگیری دانش‌آموزان دارند و با ارائه راهکارهای پژوهشی و تحقیقاتی و معرفی منابع و مأخذ، دانش‌آموزان را هدایت و راهنمائی می‌کنند. در هزاره سوم هیچ شغلی و فعالیت اقتصادی فرهنگی و اجتماعی نیست که بدون نیاز به تسلط بر مهارت‌های رایانه‌ای قابل دسترسی باشد، لذا در مدرسه هوشمند دانش‌آموز برای ورود به چنین فضایی آماده می‌شود. (صالحی،۷۴:۱۳۸۶).
– افزایش خلاقیت دانش‌آموز: یکی از عوامل پیشرفت علمی اقتصادی و فرهنگی در دنیای رقابتی امروز داشتن خلاقیت است که می‌تواند به تولید علم بیانجامد. در مدرسه هوشمند دانش‌آموز ناگزیر به جست و جوی علمی است و برای ارائه مطالب علمی در کلاس از امکانات متنوع رایانه‌ای استفاده می‌کند. همین امر می‌تواند موجب افزایش خلاقیت دانش‌آموز شود. در مدرسه هوشمند دانش‌آموز وارد آزمایشگاه مجازی می‌شود که کوچکترین خطری برای او وجود ندارد و می‌تواند آزمایش‌های مختلف را بر اساس آموخته‌های خود انجام دهد و نتایج جالب آن را مشاهده کند. در مدارس هوشمند این امکان وجود دارد که از طریق اینترنت و اینترانت با سایر مدارس دیگر در ارتباط بود(صالحی،۷۴:۱۳۸۶).
۲-۹٫ابزار مدرسه هوشمند
مدرسه هوشمند، مدرسه ای است که در آن نسلی توانمند در عرصه زندگی و توانا در خلق دانش تربیت می شوند و بستر های سخت افزاری و نرم افزاری لازم در راستای مکانیزه نمودن کلیه فعالیت های روزمره مدارس فراهم می شود.
با توجه به اهداف مدرسه هوشمند و با توجه به نوع جهت‌گیری آن در تربیت دانش‌آموزان، نیاز به تجهیزات و امکاناتی دارد که در مدارس سنتی به آن نیازی نیست. این تجهیزات شامل موارد زیر است:
تجهیزات سخت‌افزاری و شبکه شامل:
-
- سرور
-
- رایانه شخصی به تعداد مورد نیاز
-
- چاپگر و اسکنر
-
- تجهیزات Active / Passive شبکه
-
- پهنای باند متناسب برای شبکه WAN
نرم‌افزار شامل:
-
- وب سایت
-
- نرم‌افزارهای پایه
-
- نرم‌افزارهای آموزشی چند رسانه‌ای
-
- نرم‌افزارهای ساخت محتوای دروس
-
- نرم‌افزارهای کاربردی
-
- نرم‌افزار اتوماسیون اداری
-
- تجهیزات تامین برق اضطراری
برای ایجاد این نوع مدارس ابتدا باید یک برنامه دراز مدت را مدنظر داشت به عنوان مثال مدرسه‌ای که امروز به نام هوشمند ایجاد می‌شود ممکن است حتی بیشتر از ۱۰ سال طول بکشد تا ابزار خود را که شامل زیر‌ساخت ارتباطی، محتوای مناسب، آموزش معلمین، تغییر روش‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی والدین است، کامل کند(اسلامی،۱۳۸۳: ۵۰).
۲-۱۰٫ساختار مدرسه هوشمند
به عبارت دیگر ؛ مدرسه هوشمند مدرسه اى است که با کمک فناوری هاى نوین در سیستمهاى آموزشى و دیجیتالى هوشمند، درصدد بهینه سازی و سرعت بخشى به فرایند یاددهى، یادگیرى و همچنین بهبود مدیریت به صورت کاملاً «نظام یافته» باشد تا دانش آموز قادر به پردازش، دسته بندى و استفاده بهینه از منابع فنى «دانش روز» با توجه به طیف گسترده آن براى کشف استعداد خود و بروز خلاقیت ها باشد.در طراحى یک مدرسه هوشمند باید به چهار فاکتور تأثیرگذار توجه کرد(مجیدی،۱۳۸۰: ۶۲):
– عوامل محیطى(فضا و طراحى مناسب مدرسه، کلاسها )
– عوامل اجرایى و یادگیرندگان (مدیران، معلمان و دانش آموزان)
– عوامل سخت افزارى و شبکه (طراحى مهندسى وسایل ارتباطى شبکه و سخت افزارى)
– عوامل مهم نرم افزاری و دیجیتالی (سرویس های متنوع، محتوای دیجیتالی، سیستم های شبیه سازی )
فضاى فیزیکى یک مدرسه هوشمند باید به یک زیر ساخت ارتباطى قوى مجهز باشد تا بتواند به شکل مستمر نسبت به وضعیت هاى متغیر محیط عکس العمل نشان داده و خود را با آنها وفق دهد.همچنین به همه این اجازه را بدهد که از منابع موجود به صورت مؤثرترى استفاده کنند و امنیت و آرامش آنها را افزایش دهد. ساختار مدرسۀ هوشمند دربردارنده محیطى پویا و مقرون به صرفه است بگونه ای که چهار عنصر اصلى «ساختار، سیستم ها، سرویس ها، مدیریت» در آنها یکپارچه شده و بینشان رابطه منطقی و دائمی وجود دارد. این ساختار بر چهار رکن اصلی استوار است:
۱) محیط یاددهی – یادگیری این رکن چهار حوزه را تحت پوشش خود قرار می دهد :
الف – برنامۀ درسی ب – روش تدریس ج – ارزیابی د – محتوا
