۱-۸- معرفی منطقه مورد مطالعه
۱-۸-۱- موقعیت جغرافیایی شهربابک:
شهربابک در ۳۰ درجه و ۷ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۰ درجه و ۶ دقیقه و ۳۰ ثانیه عرض جغرافیایی قرار دارد. این شهرستان در غرب استان کرمان قرار گرفته و از شمال به استان یزد و از مشرق به شهرستان رفسنجان و از جنوب به شهرستان سیرجان و از مغرب به استان‌های یزد و فارس محدود می‌شود. ارتفاع متوسط مرکز شهر از سطح دریا ۱۸۴۰ متر می‌باشد. شهربابک فاصله ۲۴۰ کیلومتری از یزد و ۲۵۰ کیلومتر از کرمان و ۱۰۰ کیلومتر از سیرجان بر سر جاده مهم و ترانزیتی بندرعباس به تهران قرار گرفته است (ملک عباسی، ۱۳۸۹).
شکل ۱-۳: نقشه موقعیت شهرستان شهربابک در استان کرمان
۱-۸-۲- آب و هوای شهربابک:
آب و هوای نواحی دشت شهرستان شهربابک از نوع نیمه بیابانی و آب و هوای مناطق کوهستانی آن معتدل کوهستانی می‌باشد. آب و هوای نیمه بیابانی بیشتر در نواحی دشت حکومت دارد و مقدار باران سالانه‌ی آن کم است (حدود۱۴۰-۱۲۰میلیمتر) که باعث رطوبت ناکافی در منطقه و اختلاف شدید درجه حرارت بین سردترین و گرمترین ساعات شبانه روز می‌شود. کمی باران سبب فقر پوشش گیاهی و مراتع گشته و فرسایش بادی نیز در آن به چشم می‌خورد. آب و هوای کوهپایه‌ای بیشتر در مناطق کوهستانی شهربابک حکم‌فرمایی دارد که از ویژگی‌های آن زمستان‌های سرد و یخبندان و تابستان‌های معتدل می‌باشد. نزولات آسمانی بیشتر به صورت برف و تگرگ بوده و ارتفاعات بلند بعضی از کوه‌های شمال و شمال غربی شهرستان را در بر می‌گیرد. میزان بارش در نواحی کوهستانی شهربابک بیش از۳۴۰ تا ۴۰۰ میلیمتر به ثبت رسیده است (ملک عباسی، ۱۳۸۹).
۱-۸-۳- زمین‌شناختی کمربند (ارومیه – بزمان):
در کره زمین چند کمربند چین‌خورده[۳] وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آنها کمربند چین‌خورده مدیترانه – هیمالیا – اندونزی یا به عبارت دیگر آلپ – هیمالیا است. اهمیت این کمربند چین‌خورده در این است که از اقیانوس اطلس تا اقیانوس آرام کشیده شده است و پلاتفرم اوراسیا در شمال را از پلاتفرم گندوانا در جنوب جدا می‌کند . ایران در بخش میانی این کمربند بین هیمالیا در شرق و آلپ در غرب قرارگرفته است (محمودی میمند، ۱۳۷۲). فعالیت‌های آتشفشانی در ایران مرکزی به نام کمربند آتشفشانی ارومیه – بزمان به صورت رشته‌کوه‌هایی از آذربایجان (سهند و سبلان) تا بزمان در بلوچستان امتداد دارد (طالقانی، ۱۳۸۲). این کمربند از چند سکانس آتشفشانی تشکیل شده که عبارتنداز:
۱- سنگ‌های آتشفشانی پالئوژن که می‌توان در کمان ماگمایی ارومیه -بزمان به ویژه در نواحی شهربابک، اردستان، کاشان، آران، ساوه و غیره دید و در بعضی نقاط (شهربابک) سنگ‌های زیر
اشباع قلیایی (فنولیت، تفریت، بازانیت) در کنار سنگ‌های فوق اشباع (داسیت ها) دیده می‌شوند.
۲- ستبرترین واحدهای آتشفشانی ایران، به سن ائوسن هستند که به‌ویژه در کمان ماگمایی ارومیه – بزمان، کوه‌های خاور ایران، بلوک لوت، جنوب بینالود، بخش جنوبی البرز و شمال باختری آذربایجان رخنمون دارند «در ایران مرکزی».
۳- «در کمان ماگمایی ارومیه – بزمان» مخروط بزرگ آتشفشان کوه مزاحم، از جمله آتشفشانی های نئوژن شمال شهربابک است که با مواد آتشفشانی (داسیت و داسیتویید) و آذرآواری آغاز می‌شود و با کنگلومرا و ماسه سنگ و سرانجام با ۲۰ متر روانه آندزیتی پوشیده می‌شود (اسدی، ۱۳۸۸).
شکل ۱-۴: موقعیت کمربند ماگمایی ارومیه- بزمان
۱-۸-۴- مهم‌ترین پدیده‌های ژئوتوریسمی کمربند ارومیه- بزمان در محدوده شهرستان شهربابک:
۱-چهره ظاهری کوه‌ها در محدوده شهرستان عمدتاً به صورت دیوارهای بلند و طویل و قله‌های منفرد آتشفشانی در بین آنها می‌باشد. معروف‌ترین قله‌های کمربند ارومیه – بزمان در این محدوده عبارت‌اند از قله کوه ایوب، مدوار، محمدآباد، نرکوه جوزم، مزاحم، سرا.
۲- آتشفشان زیبای آبدر(مزاحم) واقع در این کمربند و در محدوده شهرستان شهربابک یکی از آتشفشان ها ی معروف رشته ارومیه – بزمان است که محدوده‌ای به وسعت حدود ۳۰۰ کیلومترمربع را می‌پوشاند آخرین فازهای فعالیت این آتشفشان را مربوط اواخر دوره پلیوسن می‌دانند (احمدی‌پور، ۱۳۷۲).
۳- وجود دو آتشفشان بسیار زیبا به نام آوج بالا و آوج پایین در شمال شهربابک در مجاور شهر دهج از توابع شهرستان شهربابک زیبایی خاصی را به این منطقه داده است این دو آتشفشان در مجاور هم با مخروط‌های کامل که عمدتاً از مواد پیروکلاسیک می‌باشند تشکیل شده‌اند مخروط این آتشفشان ها از زیباترین و جوان‌ترین مخروط‌های آتشفشانی ایران بشمار می‌روند قطر دهانه این مخروط‌های آتشفشانی در حد چند صد متر بوده و قطر قاعده آنها نیز از یک و نیم کیلومتر تجاوز نمی‌کند و به همین دلیل مخروط‌های زیبایی را بوجود آورده‌اند (اسدی، ۱۳۸۸).
۱-۹- ویژگی‌های منطقه آبدر:
در داخل کالدرای بزرگ آتشفشان آبدر چند قله آتشفشانی با ارتفاع ۳۰۰۰ متر قرار دارد. دیوارهای ریزشی این کالدرا در بخش شرقی و جنوبی آن ارتفاعات پرشیب و زیبایی را بوجود آورده‌اند، در داخل دهانه به دلیل شرایط مطلوب آب و هوایی روستا زیبای آبدر شکل گرفته است. این دهانه زیبا از طریق یک دره گسلی که امتداد شمالی – جنوبی دارد به بیرون و به سمت جنوب راه دارد و زهکشی بخش عمده دهانه از طریق این دره صورت می‌گیرد؛ دره مذکور در بالادست رودخانه‌ای قرار دارد که رودخانه آبدر نامیده می‌شود؛ حاشیه این دره تراس‌بندی شده و با کاشت درختان بادام مناظر زیبایی را به خود اختصاص داده است. آتشفشان آبدر به علت برخورداری از ارتفاع زیاد و بهره‌مندی از رطوبت بیشتر نسبت به سایر بخش‌های شهرستان و پوشش گیاهی مناسب یکی از دهانه‌های منحصر به فرد آتشفشانی است که در آن آبادی‌های دهستان آبدر شکل گرفته‌اند.
شکل ۱-۵: نقشه زمین‌شناسی، آتشفشان آبدر (مزاحم)
۱-۱۰- اهداف و ضرورت انجام پروژه:
در حال حاضر طرح‌های متعددی در زمینه گیاه‌شناسی در کشور در حال اجرا می‌باشند که برخی از آنها توسط مؤسسات تحقیقاتی و گروهی در قالب پایان‌نامه‌های دانشجویی با همکاری دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی و گروهی دیگر توسط دستگاه‌های اجرایی با همکاری دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در دست اجرا می‌باشند. شاخص‌ترین این طرح‌ها عبارت‌اند از:
-
- طرح تهیه فلور ایران
-
- طرح تهیه فلور های استانی
-
- مطالعات فلورستیک مناطق حفاظت‌شده ( توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست)
با توجه به اینکه منطقه مورد مطالعه جزء مناطق حفاظت شده کشور نیست و بررسی فلورستیکی تاکنون روی آن صورت نگرفته است مطالعه فلورستیکی منطقه ضروری است. در این تحقیق گیاهان منطقه آبدر طی سال‌های ۹۲ و ۹۳ جمع آوری شد. مهم‌ترین اهمیت این مطالعه شناسایی و ایجاد زمینه برای حفاظت بهتر از فلور منطقه است. و از دیگر اهداف این پروژه:
( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
» تهیه فهرستی از گونه‌های گیاهی منطقه
» بررسی زیستگاه‌ها و ریززیستگاه‌های منطقه مورد مطالعه
» تعیین جوامع گیاهی منطقه مورد مطالعه
» بررسی تأثیر شرایط اکولوژیکی بر تنوع و پراکنش گیاهان در منطقه
فصل دوم
مواد و روش‌ها
۲-۱ مطالعات صحرایی
با حضور در منطقه از زمستان ۱۳۹۱ تا مردادماه ۱۳۹۳ جمع آوری گیاهان انجام شد. در طی این مدت در فصل‌های مختلف سال و زمان‌های مختلف به منطقه مراجعه شده و اقدام به جمع آوری نمونه‌های گیاهی شد. نمونه‌ها در۲۰۶ ایستگاه مختلف جمع آوری شدند و با کمک دستگاه GPS ارتفاع، طول و عرض جغرافیایی هر ایستگاه مشخص شد. بعلاوه تیپ‌های گیاهی هر منطقه مشخص گردید و زیستگاه و ریز زیستگاه هر گونه نیز یادداشت شد. نمونه‌برداری و جمع آوری با بهره گرفتن از گیاه کن، بیلچه، تیشه و قیچی باغبانی صورت گرفت و نمونه‌های جمع آوری شده شماره‌گذاری و دسته‌بندی شد شماره هر گیاه بیانگر خصوصیات ایستگاه و تاریخ جمع آوری بود. سپس نمونه‌ها پرس شد مقوای خشک‌کن نمونه‌ها با توجه به نوع نمونه گیاهی هرروز تعویض می‌شد که خشک شدن نمونه‌ها از یک روز برای گیاهان علفی تا سه هفته برای گیاهان گوشتی و آبدار به طول می‌انجامید. حین جمع آوری و پس از پرس نمودن نمونه‌ها برای مستندساز کردن آنها عکس تهیه شد. نمونه‌های خشک‌شده جهت انجام مطالعات بعدی دسته‌بندی شده و به هرباریوم دانشگاه شیراز منتقل شد. نمونه‌برداری تقریباً از انواع زیستگاه‌ها و شیب‌های مختلف موجود در منطقه انجام شد. با این حال سعی شد که نوع نمونه‌برداری یک خط ترانسکت در طول کوه باشد تا نحوه‌ی تغییر پوشش گیاهی با تغییر ارتفاع بررسی گردد.
۲-۲- مطالعات آزمایشگاهی
۲-۲-۱- شناسایی نمونه‌ها
نمونه‌های گیاهی جمع آوری شده در آزمایشگاه با کمک میکروسکوپ تشریح مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتند. مرحله اول در شناسایی استفاده از اجزای مهم گیاه مثل گل و تشخیص تیره گیاه مورد نظر و سپس تشخیص جنس و گونه بود. به منظور شناسایی نمونه‌ها تا رتبه گونه از منابعی چون فلور ایرانیکا (Rechinger, 1963-1999)، فلور ترکیه (Davis, 1965-1985) و فلور عراق (Townsend, 1966-1985) استفاده شد.
۲-۲-۲- شناسایی شکل زیستی هر گونه
برای تعیین فرم رویشی از روش رانکیائر (۱۹۳۷) استفاده گردید، یکی از مشهورترین فنون ساختاری توصیف پوشش گیاهی، روش فرم رویشی رانکیائر است. وی بر اساس محل ظهور جوانه‌های رشد در هر گونه یک طیف بیولوژیک را ارائه نمود. طبقه‌بندی فرم رویشی رانکیائر بر این فرض است که مورفولوژی گونه‌ها با عوامل آب و هوایی کاملاً مرتبط است.
گروه‌های اصلی طبقات رانکایر عبارت‌اند از:
گروه ۱: فانروفیت ها، گونه‌هایی هستند که جوانه پایدار آنها بالاتر از ۲۵ سانتی‌متر از سطح زمین قرار گرفته است.
گروه ۲: کاموفیت ها، گونه‌هایی هستند که جوانه پایدار آنها کمتر از ۲۵ سانتی‌متر از سطح زمین قرار گرفته است.
گروه ۳: همی کریپتوفیت‌ها، گونه‌هایی هستند که جوانه پایدار آنها در نزدیک سطح زمین قرار گرفته است.
گروه ۴: کریپتوفیت‌ها، یا ژئوفیت‌ها، گونه‌هایی هستند که جوانه پایدار آنها در زیر خاک یا آب قرار گرفته است.
گروه ۵: تروفیت‌ها، گونه‌هایی هستند که دوره نامساعد را به صورت دانه می‌گذرانند و لذا جزء گونه‌های یک‌ساله می‌باشند
۲-۲-۳- تعیین کرولوژی گونه‌ها
