شیوه استبدادی: شیوه فرزند پروری بسیار محدود کننده که در آن بزرگسالان قوانین زیادی را وضع می‌کنند و انتظار اطاعت دقیق از آن قوانین را دارند. آن­ها اغلب با تاکتیک های شدید و تنبیه (نمایش قدرت و یا کناره گیری از کودک) برای تسلیم کردن کودک واکنش نشان می‌دهند. این والدین به دیدگاه های تعارضی کودکان حساس نیستند و انتظار دارند کودک جملات و گفتارشان را به عنوان قانون بپذیرد و اقتدارشان را ارج بگذارد. نمایش قدرت والدین اولین عاملی است که این شیوه را از دو شیوه دیگر متمایز می‌سازد. این والدین بسیار پرتوقع بوده و پذیرای نیازها و امیال کودکان نیستند. پیام های کلامی والدین یک جانبه و فاقد محتوای عاطفی است. والدین مستبد غالباً هنگام اِعمال رهنمودها دلیل ارائه نمی کنند و به ندرت به تشویق کلامی می پردازند. همچنین تا آن­جا که ممکن است در برابر استدلال کودکان تغییر موضع نمی دهند. والدین مستبد نسبت به سایر والدین در میزان مرعوب شدن در برابر رفتارهای نامطلوب، در حد متوسط قرار دارند. در میان این سه الگو، الگوی استبدادی کمترین مهرورزی را اِعمال می‌کند. به ویژه، این والدین به ندرت در تعاملی که منجر به خشنودی کودک می شود شرکت می جویند. والدین مستبد عموماً نسبت به تلاش‌های کودکان برای حمایت و توجه بی­تفاوتند و به ندرت از تقویت مثبت استفاده می‌کنند. ابراز محبت در این الگو در پایین ترین سطح خود قرار دارد. این مادران، تأیید، همدلی و همدردی اندکی را نسبت به فرزندان خود ابراز می‌کنند و شواهد اندکی مبنی بر روابط عاطفی قوی بین مادر و فرزند وجود دارد. در حقیقت، بر اساس گزارش­های موجود، این مادران برای کنترل کودکان خود از شیوه های ایجاد ترس استفاده می‌کنند. والدین مستبد بسیار سخت گیر هستند. آن­ها قوانین زیادی دارند. والدین مستبد زیاد فریاد می‌زنند، سرزنش می‌کنند و فرزندانشان را تهدید می‌کنند تا آن­چه که آن­ها می خواهند انجام شود. به فرزندانشان اجازه سوال نمی دهند. بچه ها نمی توانند عقایدی برای خود داشته باشند، یاد نمی گیرند برای خود فکر کنند یا تصمیم درستی بگیرند. این سبک فرزندپروری شبیه دیوار آجری است. این دیوار آجری سخت و غیر متحرک است. والدین در این سبک، نقشه های مختلفی می کشند تا بچه ها را بدون کمترین آزادی در کنار خود نگهدارند. این گونه سخت گیری ها، خشونت ها، سرزنش ها و تحقیرهای والدین، اثرات مخرب و جبران ناپذیری بر روی ساختار شخصیتی کودک و نوجوان باقی می‌گذارد و احساس حقارت، احساس بی کفایتی، ترس و انزوا و گوشه گیری، ناتوانی در برقراری روابط عاطفی و اجتماعی، ناسازگاری یا پرخاشگری، و … می‌تواند زاییده چنین رفتارهای نسنجیده و نابخردانه والدین باشد. این کودکان زود بزرگسال می‌شوند، آن­ها یاد می گیرند که رفتارهای نادرست خود را از پدر و مادرشان پنهان کنند. برای مثال وقتی که یک بچه نمره بدی در مدرسه می‌گیرد برای اجتناب از تنبیه، ورقه خود را پنهان می‌کند. به زودی یاد می‌گیرد مادامی که گیر نیفتاده می ­تواند قوانین را زیر پابگذارد. این بچه ها برای شکستن این دیوار آجری و آزاد شدن از پشت آن، سرکشی را پیشه خود می‌سازند. این حالات روانی زمینه‌های مناسبی هستند که سبب اعتیاد به مواد مخدر می‌گردند (پازانی، ۱۳۸۳). والدین دارای سبک مستبدانه، کنترل ‌محدود کننده ای را با بهره گرفتن از شیوه تنبیه و مستبدانه به کار برده و به طور همزمان دسترسی پذیری عاطفی و گرمی کمی نسبت به کودکشان نشان می‌دهند، ‌بنابرین‏ این نوع شیوه فرزند پروری با رشد خشم و مشکلات برونی سازی در کودکان و نوجوانان ارتباط دارد. کیفیت مؤثر ارتباط والد-کودک، نوع کنترل والدین و درگیری والدین به عنوان ابعاد مهم شیوه های فرزندپروری شناخته شده است که با مشکلات برونی سازی و درونی سازی کودک مرتبط می‌باشد. همچنین، پاسخگو بودن و مسئولیت پذیری والدین در اوایل کودکی تکانشگری کمتر و کنترل بیشتر را در کودک پیش‌بینی می‌کند (لنگو و کواکس^[۸۱]، ۲۰۰۵). در واقع، بعضی از واکنش­های کودک که در اختلال رفتار اجتماعی او مانند دزدی، فرار از مدرسه، تخریب، خشونت، انحراف و استفاده از مواد مخدر نمایان می شود، ممکن است در منزل، مدرسه و یا در جامعه صورت گیرد. این واکنش ها معمولاً نتیجه خشم حاصل از محرومیتی است که کودک در خانواده احساس می‌کند. طرد کردن کودک، خشونت کردن با او و یا حتی افراط در محافظت و توجه به او، عواملی هستند که سبب می شود کودک خشم خود را بروز دهد و انتقام خود را از جامعه بگیرد (شاملو، ۱۳۸۲).

ب-۳). رویکرد دو سویه

از نظر رویکردهای دوسویه، همان گونه که والدین بر رفتار کودکان تأثیر می‌گذارند، کودکان نیز رفتار والدین را تحت تأثیر قرار می‌دهند. طرفداران رویکرد دوسویه، تعامل و جامعه پذیری را به عنوان فرآیندهایی دوجانبه در نظر می گیرند. نه تنها کودکان اجتماعی می‌شوند بلکه والدین نیز به عنوان اعضای در حال رشد جامعه، اجتماعی تر می‌شوند (گر چه به طریقی متفاوت). بدین ترتیب والد و کودک به طور همزمان دو نقش را عهده دار می‌شوند، جامعه پذیر کننده و جامعه پذیر شونده. در واقع، دیدگاه های دوسویه، کودک را به عنوان موجودی که با ارادۀ دیگران می توان بر آن نوشته ای را حک کرد، مورد مطالعه قرار نمی دهند. کودک در جای خود، فردی منحصر به فرد است که از بدو تولد، زندگی را تغییر می‌دهد. نظریات و تحقیقاتی که این فرضیات را بر می­گزینند، می‌توانند به دو مقوله متضاد تقسیم شوند: نخستین مقوله که رویکرد بازتابی نام گذاری شده است، آشکارا نقطه مقابل دیدگاه یک سویه است. در این رویکرد روش های تأثیر گذاری کودکان بر والدین مورد بررسی قرار می‌گیرد. طبق رویکرد بازتابی، کودکانی که در حد میانی گستره خلق و خو قرار می گیرند ظاهراًً تأثیر نسبتاً بیشتری را بر والدین اعمال ‌می‌کنند. والدین در برخورد با کودکان نا آرام مجبور به اتخاذ روش واکنشی متفاوتی نسبت به کودکان آرام هستند (استانفورد و به یر، ۱۹۹۱، ترجمه دهگانپور و خرازچی، ۱۳۸۰).

حوزه معتبرتر رویکرد دوسویه، نظریه تأثیر متقابل است. در این الگو رابطه دو عضوی والد-کودک از اهمیتی خاصی برخوردار است و تحقیقات، چگونگی انطباق والد و کودک، تنظیم تعاملات آن ها و عمدتاًً تأثیر بر یکدیگر را پی گیری می‌کنند. طبق تحقیقات رویکرد تأثیر متقابل، تعامل انطباقی والد-کودک از همان ابتدای تولد نوزاد و با شدت آغاز می شود. مطالعه ای با بهره گرفتن از روش مشاهده ‌در مورد کنش های متقابل بین مادر و فرزند انجام شد. کودکان مورد مشاهده یا بهنجار بودند یا پر فعالیت و بین ۴ تا ۸ سال سن داشتند. کودکان پر فعالیت در طول بازی بیشتر سؤال می‌کردند و مادران آن­ها در مقایسه با مادران فرزندان بهنجار بیشتر جواب منفی می‌دادند. احتمالاً بعضی از این تفاوت ها در رفتار مادران، ناشی از پر فعالیتی کودکان، و رفتار کودک هم به نوبه خود تحت تأثیر واکنش های مادران بوده است (استانفورد و به یر، ۱۹۹۱، ترجمه دهگانپور و خرازچی، ۱۳۸۰).

ج-۳). رویکرد منظومه ای