به طور کلی فراشناخت به معنی تفکر درباره تفکر است. در ارزشیابی توصیفی این فرصت فراهم است که معلم و دانش آموز در خصوص نحوه ی یادگیری و مدیریت آن مطالعه و بررسی کنند. فعالیت های مستمر یادگیری به دانش آموز کمک می‌کند تا فرایند های شناختی اش را بهتر بشناسد و بر آن ها تسلط یابد. به عنوان مثال دانش آموزی که می‌گوید”من اگر چیزی را یادداشت کنم بهتر به خاطر می سپارم” فرایند های ذهنی خود راشناخته است.

اما نوع دوم فرا شناخت ، مدیریت های فرایند های شناختی است که با نوع نخست فراشناخت مرتبط است. اغلب دانش آموزان از این فعالیت های ذهنی خود که نوعی خود گردانی فرایند های شناختی است اطلاعی ندارند. معلم در حین فعالیت های ارزشیابی می‌تواند به فراشناخت کودک دسترسی پیدا کند و این اطلاعات را به کودک بدهد تا بتواند فعالیت های شناختی اش را سامان دهد(رستگار،۱۳۸۲).

ارزشیابی توصیفی چه آثاری در پی دارد؟

( تغییرات ناشی از اجرای طرح ارزشیابی توصیفی)

– بهبود یادگیری

– افزایش بهداشت روانی کلاس

– ایجاد نگرش مطلوب نسبت به مدرسه

– کاهش رفتار های غیر ارزشی

– افزایش اعتماد به نفس

– افزایش مشارکت در یادگیری

– رشد مهارت خود اصلاحی و خود تنظیمی

– رشد مهارت نقد خود

۱- بهبود یادگیری:

هانر^[۲۳](۲۰۰۴) در خصوص اهمیت فرایند ارزشیابی و تاثیر بر یادگیری و رفتار دانش آموز معتقد است که بهبود و یادگیری دانش آموز مستلزم بهبود نظام سنجش است.

با کاربرد الگوی ارزشیابی ، فرایند یاددهی- یادگیری بهبود می‌یابد. یعنی ماهیت درمانی دارد. زیرا توجه به فرایند ، از یک نظر به معنی حذف موانع یادگیری است. با حذف موانع نتیج مورد انتظار آموزشی، بهتر محقق می شود. روش ها و فنون این نوع ارزشیابی به دانش آموز کمک می‌کند تا عمیق تر وبیشتر درگیر مباحث درسی شوند، به همین سبب انتظار می رود در مجموع ، یادگیری بهتر در کلاس درس صورت پذیرد و ضعف های عملکرد دانش آموز در فرایند ارزشیابی بهبود یابد.

۲- ایجاد نگرش مطلوب نسبت به مدرسه:

دانش آموزان نگرش مطلوبی نسبت به یادگیری پیدا می‌کنند و از آن لذت می‌برند، زیرا فضای خالی از استرس و اضطراب ، رابطه انسانی قوی بین معلم و شاگرد ایجاد می‌کند و دانش آموزان نسبت به یادگیری و به دنبال آن ، اجزاء و عناصر دیگر محیط آموزشی نگرش مثبتی پیدا می‌کنند.

۳- افزایش بهداشت روانی کلاس:

شخص سالم را می توان گفت بهره مند از سلامت روان. سلامت روانی مانند سلامت جسم موضوعی نسبی است.

هر فردی اهداف و ایده آل هایی را در زندگی پیش می‌گیرد و ممکن است به همه خواسته هایش نرسد و در نتیجه ی این ناکامی های مختلف و متعدد ممکن است قدری از سلامت روان فاصله بگیرد. اما با تعامل جوئی وبهبود عملکرد و قضاوت خود نسبت به موضوعات می‌تواند وارد مدار مثبت سلامت روان گردد. برای هر کسی که تحصیلات و آموزش های رسمی را گذرانده است اضطراب امتحان تجربه ای آشکار است. در نظام ارزشیابی که عمدتاً به هدف گزینش و ارتقا دانش آموز صورت می‌گیرد امتحان به ویژه به شکل پایانی آن حساسیت زیادی داشته ، در عمل اضطراب آور است. بی تردید با تغییر الگوی ارزشیابی و کاهش ارزش و اعتبار آزمون های پایانی ، این ترس کم می شود و کودکان نه برای موفقیت در امتحان و پاسخ گوئی به پرسش معلم، بلکه برای یادگیری تلاش می‌کنند. با ایجاد جو دوستی در کلاس درس ، رقابت جوئی شدید و زیان آور نیز از صحنه محو می شود.

۴- کاهش رفتار های غیر ارزشی:

اثر دیگراین الگوی ارزشیابی در کلاس این است که رفتار های غیر ارزشی مانند تقلب به شدت کاهش یابد.

ارزشیابی توصیفی تلاش می کند تا فضائی ایجاد کند که دانش آموز خطا و اشتباه را لازمه پیشرفت و رشد بدان. در این فضا یادگیری محور قرار می‌گیرد و دانش آموزان از همدیگر می پرسند که: “چه یاد گرفته ای؟” نه اینکه “چند گرفته ای؟ ” و والدین به جای کنترل نمره های فرزندشان از آن ها می پرسند: امروز چه چیزی در مدرسه یاد گرفته ای؟ و دانش آموز بدون ترس و اضطراب آن چه را یاد گرفته برای پدر و مادرش توضیح می‌دهد.

۵- افزایش اعتماد به نفس:

وقتی دانش آموز از معیار ها و ملاک های عملکرد صحیح ‌در مورد انتظار آموزشی آگاهی داشته باشد می‌تواند اثر خودش را بررسی و ارزشیابی نماید. این کار باعث می شود کودک، احساس استقلال و اعتماد به نفس پیدا کند و همچنین بیان قوت ها و موفقیت های دانش آموزان در حین فعالیت های یادگیری توسط معلم ، به افزایش اعتماد به نفس دانش آموز منجر می شود.

۶- افزایش مشارکت در یادگیری:

علاقه دانش آموزان به یادگیری و نگرش مثبت به مدرسه ، مشارکت دانش آموزان در فرایند یادگیری را افزایش می‌دهد. این کودکان فعالانه در امر یادگیری درگیر می‌شوند. یکی از نشانه های این درگیری فعال یا یادگیری فعال ، در نحوه پرسش آن ها است.

۷-رشد مهارت خود اصلاحی و خود تنظیمی:

دانش آموزان توانایی اصلاح و بهبود فرایند یادگیری خود را کسب می نمایند. دانش آموزی که انگیزه برای آگاهی از وضعیت یادگیری خود دارد با آگاهی از ضعف و قوت هایش ، با کمک معلم یاد می‌گیرد که نحوه یادگیری خود را بهتر و موثرتر به پیش ببرد و در واقع فرایند یادگیری خود را مدیریت نماید.

۸- رشد مهارت نقد خود:

در این روش دانش آموز توانایی و مهارت ” نقد خود” را کسب می کند. مهارتی که شرط ضروری حرکت پیش رونده و تعالی بخش فردی است. تحقیقات نشان می‌دهد هر گاه روش خود سنجی با ارزشیابی معلم همراه شود یعنی معلم به روش فرایندی بازخورد های مناسب به دانش آموز بدهد عملکرد دانش آموز بهبود می‌یابد(حسنی و احمدی، ۱۳۸۴).

نقش و عملکرد معلمان در طرح ارزشیابی توصیفی

اولین نکته ای که از شنیدن نام معلم در ذهن تداعی می شود، تعلیم است. آموزش دادن به مخاطبی که دانش آموز نام دارد. گود^[۲۴](۱۹۳۷) معلم را بدین نحو تعریف می‌کند: معلم کسی است که در مدرسه استخدام شده با قابلیتی رسمی برای مقاصد و اهداف اعلام شده که راهنمائی و جهت دهی به تجارب آموزشی بچه ها است که مهم ترین ویژگی معلم بودن است. باید توجه کرد تدریس و راهنمایی درسی فقط بخشی از کار معلم است. می توان گفت قلب عملکرد در رابطه با یادگیری خلاق ، شیوه های تدریس است.به طور کلی برای پرورش خلاقیت لازم است روش های اکتشافی و فعال محور تدریس قرار گیرد تا بر اساس این روش ها که مبتنی بر فعالیت دانش آموز است بتوان به یادگیری خلاقیت زا دست یافت. به طور کلی در روش های فعال، دانش آموز خود به کشف مفاهیم، قوانین و مبانی می پردازد و ‌به این ترتیب به اطلاعات و دانش لازم دست می‌یابد. این روش ها باعث افزایش انگیزه دانش آموز و توسعه قدرت فکری و ذهنی او ، در نتیجه افزایش توانایی تفکر خلاق در دانش آموز می شود( حسینی، ۱۳۷۸).