جدول شماره ۱۱: توزیع فراوانی متغیرهای کیفی نحوه استفاده از اینترنت(اهداف استفاده از اینترنت، نحوه استفاده از اینترنت) بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی(کمی)…………………………………………………………..۹۱
جدول شماره ۱۲: توزیع فراوانی متغیرهای کیفی نحوه استفاده از اینترنت(وسیله اتصال به اینترنت، بخش مورد استفاده در اینترنت) بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی(کیفی)…………………………………………………۹۲
جدول شماره ۱۳: توزیع فراوانی متغیرهای کیفی نحوه استفاده از اینترنت(وسیله اتصال به اینترنت، بخش مورد استفاده در اینترنت) بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی(کمی)……………………………………………..۹۶
جدول شماره ۱۴ : برآورد ضرایب رگرسیونی عوامل فردی- اجتماعی و نحوه استفاده از اینترنت مرتبط با وضعیت اعتیاد به اینترنت براساس مدل لجستیک رگرسیون رتبه ای………………………………………………….۹۷
فصل اول
بیان مساله
ما در برهه ای از زمان قرار گرفته ایم که هیچ شباهتی به گذشته ندارد.زندگی پر شتاب و سریع است.تولید اطلاعات،اختراعات،دانش،فن آوری و پیشرفت سرعتی شگفت انگیز دارند.یکی از فناوری های دنیای امروز اینترنت است(۱).بی شک اینترنت پیشتاز انقلاب صنعتی سبز فایل است. با ورود روزانه هزاران عضو جدید و حدود ۲۰۰ میلیون کاربر در سراسر دنیا،اینترنت در حال شکل دادن یک انقلاب ارتباطی،اجتماعی و اقتصادی است.هم اکنون اینترنت در نقطه اوج انقلاب صنعتی دیجیتالی قرار دارد و هرگونه انقلاب جدیدی بی گمان مشکلات و گرفتاری های جدیدی می آفریند(۲). امروزه اینترنت در بسیاری از جوامع به یک ضرورت زندگی تبدیل شده است،چندان که بدون آن،امکان برنامه ریزی،توسعه و بهره وری در تمام زمینه های فردی و اجتماعی ممکن نخواهد بود.این ویژگی ها اگر چه از قابلیت های اینترنت محسوب می شوند اما از معایب آن هم به شمار می آیند(۳،۴).ویژگی های منحصر به فرد اینترنت شامل:سهولت دسترسی^[۱](میلیون ها سایت هفت روز هفته و بیست و چهار ساعته در دسترس هستند)،هزینه پایین و با صرفه بودن ^[۲]،گمنامی در فضای مجازی^[۳] موجب استقبال عظیم مردم سراسر جهان از آن شده است(۵).
در واقع اینترنت دیگر وسیله ایی نیست که فقط دانشمندان از آن استفاده کنند.کارکردهای گوناگون و زیاد اینترنت باعث استفاده گسترده افراد از این فناوری شده است.گسترش استفاده از اینترنت با تمامی جنبه های زندگی از جمله:مدرسه،محل کار،خدمات و تجارت تلفیق شده است(۶).مهمترین تغییراتی که این فناوری به وجود آورده به وسیله مارشال مک لوهان در یک عبارت خلاصه شده است و آن تبدیل دنیا به یک دهکده جهانی است.بدین معنی که مردم نقاط مختلف در سراسر کشورهای کره زمین به مثابه یک دهکده،امکان برقراری ارتباط با یکدیگر و اطلاع از اخبار و رویدادهای جهانی را دارند(۷).
اعتیاد به اینترنت موضوع جالب و تازه ایست که در سال های اخیر به عنوان اعتیاد رفتار – محور مورد توجه قرار گرفته است(۴).«اعتیاد به اینترنت» به عنوان یک اختلال جداگانه،اولین بار در سال ۱۹۹۵ توسط ایوان گلدبرگ روان پزشک نیویورکی مطرح شد،در سال ۱۹۹۶ توسط یانگ توسعه یافت و مورد توجه روان شناسان،روان پزشکان و درمان گران قرار گرفت(۸).این اختلال با عناوین متفاوتی از قبیل:”وابستگی رفتاری به اینترنت”^[۴]،”استفاده مرضی از اینترنت^[۵]“،”استفاده مشکل زا از اینترنت^[۶]“،”سوء استفاده از اینترنت^[۷]“،”اعتیاد سایبری^[۸]” و “اعتیاد مجازی^[۹]” بیان شده اما رایج ترین اصطلاحی که بیش از عناوین دیگر در تحقیقات مختلف به کار می رود اعتیاد به اینترنت است(۹،۱۰،۱۱).
حداقل پنج نوع اعتیاد خاص به اینترنت وجود دارد: اعتیاد به هرزه نگاری و موضوعات جنسی،ارتباطات مجازی و دوست یابی،تجارت و خرید،جست و جوی اطلاعات و بازی های اینترنتی.تعاریف متعددی برای اعتیاد به اینترنت وجود دارد اما یکی از کامل ترین آنها تعریفی است که یانگ در سال ۱۹۹۶ ارائه کرد:”اعتیاد به اینترنت را می توان نوعی استفاده از اینترنت دانست که به ایجاد مشکلات روان شناختی،اجتماعی،تحصیلی و حرفه ای منجر می شود”(۳).

امروزه اعتیاد به اینترنت به دلیل افزایش شمار مبتلایان به آن ،به یک نگرانی در حال رشد در سطح جهانی تبدیل شده است که آن را در کانون توجه قرار می دهد.عوارضی که می توان برای اعتیاد به اینترنت برشمرد شامل:خستگی،بی خوابی،اختلال در تغذیه،افت عملکرد تحصیلی و شغلی،اضطراب،دوره های افسردگی،گوشه نشینی،عدم ارتباط با خانواده،دوستان،آشنایان،کاهش ارتباطات اجتماعی،مشکلات اقتصادی ناشی از:صرف وقت در اینترنت،از دست دادن شغل و بیکاری،هزینه های اینترنت و احتمالاً قماربازی اینترنتی،به طور کلی اختلال در عملکرد فردی،خانوادگی و اجتماعی می باشد(۱۲).در واقع،وابستگی به اینترنت یک وابستگی واقعی همانند اعتیاد به مواد مخدر و وابستگی های دیگر است.اگرچه این نوع وابستگی مشکلات جسمی اعتیادهای شیمیایی را ندارد،مشکلات اجتماعی ناشی از آن همانند اعتیادهای دیگر است و با علائمی چون اضطراب،افسردگی،کج خلقی،بی قراری،تفکرهای وسواسی،کناره گیری،اختلالات عاطفی و از هم گسیختگی روانی همراه است(۱۳).
اعتیاد به اینترنت موجب تغییرات شدید در سبک زندگی افراد می شود که این مساله،اثرات عمیقی بر سلامت جسم و روان فرد،بر جای می گذارد.برخی اثرات سوء استفاده از اینترنت بر سلامت عبارتند از:افزایش بی خوابی،کاهش تحرک که خود موجب چاقی و عوارض ناشی از آن می شود،تضعیف سیستم ایمنی و آسیب پذیری بیشتر نسبت به بیماری ها،مشکلات بینایی از قبیل:درد،قرمزی،خشکی چشم،احساس تاری و دوبینی که به کاهش قدرت بینایی،خستگی و سردرد منجر می شود،عوارض عصبی و عضلانی مثل:بی حسی و یا احساس سوزش در دست ها،خمیدگی پشت،درد گردن و کمر،مشکلات پوستی از قبیل خشکی و حساسیت پوست،مشکلات تنفسی،آسیب مخاط بینی و گلو و احساس ضعف و خستگی(۱۴).
یکی از گروه های در معرض خطر اعتیاد به اینترنت،دانشجویان هستند.علی رغم ضرورت استفاده دانشجویان از اینترنت برای دسترسی به کتاب خانه ها و پایگاه های داده،محققان تاکید دارند که دانشجویان به طور ویژه ای در معرض خطر اعتیاد به اینترنت هستند.یک علت آن این است که سازش با زندگی دانشجویی می تواند چالش برانگیز باشد و منجر به تنهایی،اضطراب و افسردگی شود(۵).
یانگ دلایل آسیب پذیری بیشتر دانشجویان به این نوع اعتیاد را موارد زیر می داند:
فقدان کنترل والدین،دسترسی بیشتر به اینترنت،وجود برنامه درسی انعطاف پذیر و داشتن زمان سازمان نیافته بیشتر،تشویق از طرف دانشگاه برای استفاده از اینترنت و عدم کنترل روی آنچه که آنها در اینترنت انجام می دهند(۱۵).
شیوع اعتیاد به اینترنت در جمعیت عمومی جهان پنج تا ده درصد است.حدود ۵۴% معتادان به اینترنت سابقه افسردگی و ۳۴% از آنها سابقه اضطراب و نگرانی دارند(۱۵).
مطالعات حاکی از این است که اعتیاد به اینترنت یک پدیده جهانی با سطح و دامنه شیوع متفاوت از ۵ تا ۲۵ درصد در جمعیت دانشجویان آمریکا،چین،کره،انگلستان،استرالیا،تایوان،ژاپن،کره جنوبی،کشورهای اروپای غربی و شرقی است(۱۶،۱۷،۱۸).در مطاالعه آندرسون(۱۹) میزان اعتیاد به اینترنت در دانشجویان ۸/۹% گزارش شده است.نتایج نشان داد که متوسط زمان استفاده از اینترنت در دانشجویان ۱۰۰ دقیقه در هر روز بود.۷۲% معتادین مذکر بودند.بسیاری از آنها به این مساله که استفاده از اینترنت روی زندگی شان تاثیر منفی گذاشته آگاه نبودند.استفاده مرضی از اینترنت با مشکلاتی در حفظ روابط بین فردی،توسعه مشکلات خواب،کاهش فعالیت های روزمره،افت تحصیلی،اخراج از دانشگاه و جایگزینی اینترنت به جای فعالیتهای مفید زندگی واقعی در ارتباط بود(۱۹).
مطالعه کیم^[۱۰](۲۰) نشان می دهد که دانشجویان معتاد به اینترنت حداقل دو ساعت در روز به اینترنت متصل می شوند و معمولاً بازی آنلاین یا چت می کنند.تسای^[۱۱] و همکاران(۲۱) شیوع اعتیاد به اینترنت در دانشجویان جدید الورود را ۹/۱۷% گزارش کرد.در مطالعه فرانگوس^[۱۲] و همکاران(۲۲)،۶/۱۱% از دانشجویان یونانی معتاد به اینترنت شناخته شدند.کانن^[۱۳] و همکاران(۲۳) میزان اعتیاد به اینترنت را در دانشجویان ترکیه ۷/۹% بیان کردند.
نتیجه برخی از مطالعات در ایران هم حاکی از شیوع این پدیده در میان دانشجویان است:در مطالعه محمد بیگی و همکاران(۴) شیوع اعتیاد به اینترنت در دانشجویان ۸/۱۰% بود که ۸/۲% اعتیاد شدید و ۸% اعتیاد خفیف داشتند.میزان اعتیاد به اینترنت در دانشجویان توسط فلاحی(۲۴)، ۲/۱۳% و در مطالعه علوی(۲۵) میزان اعتیاد در کاربران دانشجو ۱۳% و در مطالعه خدادوست(۲۶)، ۵/۹% گزارش شده است.نادمی و رضوانی گزارش کردند که ۷۷% دانشجویان در خطر اعتیاد به اینترنت هستند،در ۱۴% از آنان وابستگی به اینترنت تاثیر مهمی بر کارکرد آنان داشته است و فقط در ۹% از دانشجویان اینترنت تاثیر منفی نداشته است(۲۷).
نتایج مطالعات و مرور منابع مختلف نشان می دهد که فاکتور های دموگرافیک،داشتن برخی ویژگی های خاص شخصیتی مثل هیجان خواهی،درون گرایی،شخصیت وابسته،وسواسی و دوری گزین،داشتن سابقه بیماری های روانی مثل اضطراب،وسواس،هراس اجتماعی^[۱۴](به هراس فرد از موقعیت هایی که در معرض دید و توجه دیگران قرار دارد و اجتناب متعاقب آن اطلاق می شود.ممکن است به اشکال مختلف مثل هراس از نگارش در جمع،هراس از ملاقات با ناآشنایان و یا هراس از صحبت کردن در جمع بروز کند(۲۸).)،افسردگی و نیز اعتیاد به سیگار و سایر مواد،نوع و دلیل استفاده از اینترنت همگی از عوامل مرتبط با اعتیاد به اینترنت و نحوه استفاده از آن هستند(۲۹).مطالعات اخیر در مورد اعتیاد به اینترنت به طور عمده برسه دسته از عوامل تاکید دارد:عوامل فردی،عوامل روان شناختی اجتماعی و عوامل مربوط به اینترنت.عوامل فردی مثل خود اتکایی پایین،ویژگی های درون گرایی،رفتارهای غریزی و تمایلات آنی و نقص مهارت های ارتباطی.عوامل اجتماعی مانند حمایت ضعیف خانواده از اعضای خود،عوامل روان شناختی اجتماعی که از ارتباط ضعیف بین افراد خانواده با یکدیگر سرچشمه می گیرد و سرانجام عوامل مربوط به نحوه استفاده از اینترنت مانند استفاده طولانی مدت از اینترنت(۳۰)_ENREF_26،دست یابی سریع و آسان به اینترنت(۳۱)،میانگین ساعات استفاده روزانه از اینترنت(۳۲،۳۱،۱۳)،وسیله اتصال به اینترنت(۳۳)،مدت آشنایی با کامپیوتر و اینترنت(۳۳،۳۱،۱۶،۲۵)،هدف از استفاده(۳۲،۳۱) و بخش مورد استفاده در اینترنت(۳۵،۱۳،۴،۳) همگی در اعتیاد به اینترنت تاثیر دارند.
اعتیاد به اینترنت با هراس اجتماعی،اختلال کمبود توجه همراه با بیش فعالی^[۱۵]،اختلال دوقطبی^[۱۶]،مشکلات در روابط بین فردی،اختلالات اضطرابی و تکانه ای^[۱۷]،خودکشی،پرخاشگری،افسردگی و برانگیختگی بالا در ارتباط بوده است(۳۶،۲).از طرفی برخی مطالعات با بررسی ویژگی های دموگرافیک به عنوان متغیرهای پیش بینی کننده اعتیاد به اینترنت،جنسیت،سن،بیکاری و تاهل را موثر دانسته اند(۲).نادمی و رضوانی دریافتند که وابستگی به اینترنت به نحو معناداری در دانش جویان پسر و دانشجویان دارای والدین با سطح تحصیلات بالا بیش تر است(۲۷).نتایج مطالعه تسای^[۱۸] و همکاران،اعتیاد به اینترنت در زنان را بیشتر گزارش کرد اما ماندل می گوید مردان و زنان هر دو در معرض اعتیاد هستند(۲،۳۷).
در اکثر مطالعات انجام شده در زمینه وابستگی به اینترنت مشخص شده که اعتیاد به اینترنت به نحو معناداری با جنس مرتبط است.به طوری که معتادان به اینترنت اغلب مذکر،درون گرا و افسرده اند(۳۷).تحقیقات پیشین حاکی از این حقیقت است که مسایل مالی،خانوادگی و نقص های روانی اجتماعی،افراد و به خصوص دانشجویان را که به اقتضای شرایط سنی با استرس های تکاملی مواجه هستند،مستعد اعتیاد به اینترنت می کند(۳۰).از عوامل پیش بینی کننده اعتیاد به اینترنت،رشته تحصیلی،تغییرات تکنولوژیکی مثل دسترسی به سرویس های ارائه خدمات اینترنتی ،هزینه آن،وضعیت اقتصادی،نگرش نسبت به اینترنت و کامپیوتر و البته آزادی های اجتماعی،عوامل فرهنگی و مذهبی می باشد.تحقیقات نشان داده که عدم کفایت در مهارت های اجتماعی و ناتوانی در صمیمیت اجتماعی و زندگی در فرهنگ ها و محیط های با آزادی محدود از لحاظ اجتماعی می تواند یکی از عوامل اساسی در تمایل به اعتیاد به اینترنت باشد(۳).
به نظر می رسد با افزایش روز افزون استفاده از اینترنت در ایران و بهره مندی بی رویه از آن که می تواند بهداشت روانی و جسمانی جوانان را متاثر سازد،در آینده شاهد عوارض ناشی از اعتیاد به اینترنت باشیم.لذا ضروری است میزان اعتیاد به اینترنت و نحوه استفاده از آن مورد بررسی قرار گیرد.
در مورد نقش رشته تحصیلی در اعتیاد به اینترنت نتایج متفاوتی وجود دارد.نتایج مطالعات(۱۰،۳۹) نشان داده که استفاده بیش از حد از اینترنت با اشتغال به تحصیل در رشته های علوم کامپیوتر و مهندسی مرتبط می باشد.در بین مطالعاتی که روی دانشجویان دانشگاه های علوم پزشکی(۴،۱۹،۲۲) صورت گرفته ارتباطی بین رشته تحصیلی و اعتیاد مشاهده نشد.
هر چند در کشورهای مختلف مسایل و مشکلات مربوط به اعتیاد به اینترنت مورد بررسی قرار گرفته است اما با توجه به تفاوت های فرهنگی لازم است بررسی های مشابه در ایران هم انجام شود.در ایران در طی چند سال اخیر مطالعاتی در این زمینه انجام شده است.ولی با توجه به گستردگی موضوع و ابعاد پیچیده آن نیاز به تحقیقات بیشتر به خصوص در میان دانشجویان می باشد(۳۳).
اکثر مطالعات انجام شده در ایران در دانشجویان غیر پزشکی انجام شده است.از آن جا که از اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان اطلاعات دقیقی موجود نیست و از طرفی عوامل مرتبط با وضعیت اعتیاد به اینترنت و نحوه استفاده از آن عموماً متاثر از تفاوت های فرهنگی اجتماعی هستند و شناخت آن ها در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان ضروری به نظر می رسد،نتایج حاصل از این مطالعه،با تعیین وضعیت موجود،می تواند پایه و اساسی برای طراحی مداخلات بعدی،از جمله برنامه ریزی و تدوین راهکارهای منطقی و اثر بخش جهت مقابله با پدیده اعتیاد به اینترنت باشد.
اهداف پژوهش
هدف کلی پژوهش:
تعیین وضعیت اعتیاد به اینترنت و نحوه استفاده از آن دردانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان در سال تحصیلی ۱۳۹۱
اهداف ویژه پژوهش:
۱- تعیین وضعیت اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی.
۲- تعیین ارتباط وضعیت اعتیاد به اینترنت و نحوه استفاده از آن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان.
۳- تعیین نحوه استفاده از اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی.
۴- تعیین پیش بینی کننده های وضعیت اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان با کنترل مشخصات فردی-اجتماعی.
سوالات پژوهش:
۱- وضعیت اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی چگونه است؟
۲- ارتباط وضعیت اعتیاد به اینترنت با نحوه استفاده از آن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان چگونه است؟
۳- نحوه استفاده از اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی چگونه است؟
۴- پیش بینی کننده های وضعیت اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان با کنترل مشخصات فردی-اجتماعی کدامند؟
تعاریف واژه ها:
اعتیاد به اینترنت:
تعریف نظری: “اعتیاد به اینترنت را می توان نوعی استفاده از اینترنت دانست که به ایجاد مشکلات روان شناختی،اجتماعی،تحصیلی و حرفه ای منجر می شود”(۴).
تعریف عملی: منظور از اعتیاد به اینترنت امتیازی است که توسط پرسشنامه استاندارد اعتیادبه اینترنت یانگ به دست می آید.این پرسشنامه ۲۰ سوالی است که هر سوال آن ۰-۵ امتیاز دارد.نمره کل از ۰ تا ۱۰۰ می باشدکه به چهار سطح:عادی (۱۹-۰)،درمعرض خطر(۴۹-۲۰)،وابستگی خفیف(۷۹-۵۰) و وابستگی شدید(۱۰۰-۸۰)،تقسیم میشود(۱۴).
عوامل فردی اجتماعی
تعریف نظری: به مجموعه ای از حالات،ویژگی ها یا خصوصیاتی اطلاق می شود که یک فرد را از افراد دیگر متمایز می سازد(۴۰).عوامل فردی و اجتماعی بر طبق مطالعات شامل: سن(۴،۶،۱۸،۲۱،۳۹)،جنس(۵،۸،۱۰،۱۳،۲۱،۴۱)،وضعیت تاهل(۱۱،۱۶،۲۲)،مقطع،رشته و ترم تحصیلی(۴،۱۶،۳۸)،شغل،درآمد و تحصیلات والدین(۴،۳۹)،وضعیت اشتغال دانشجو(۲۲)،محل سکونت(۴۳)،سابقه بیماری روحی(افسردگی،هراس اجتماعی،وسواس،اضطراب) و اعتیاد به سیگار و سایر مواد(۳،۸،۱۶،۳۰) می باشد.
تعریف عملی: در این پژوهش تعریف عملی عوامل فردی اجتماعی شامل: سن(۴،۶،۱۸،۲۱،۳۹)،جنس(۵،۸،۱۰،۱۳،۲۱،۴۱)،وضعیت تاهل(۱۱،۱۶،۲۲)،مقطع،رشته و ترم تحصیلی(۴،۱۶،۳۸)،شغل،درآمد و تحصیلات والدین(۴،۳۹)،وضعیت اشتغال دانشجو(۲۲)،محل سکونت(۴۳)،سابقه بیماری روحی(افسردگی،هراس اجتماعی،وسواس،اضطراب) و اعتیاد به سیگار و سایر مواد(۳،۸،۱۶،۳۰) و نیز میزان آشنایی با کامپیوتر و اینترنت(۴) می باشد.
نحوه استفاده از اینترنت
تعریف نظری: نحوه استفاده ازاینترنت شامل: میانگین ساعات استفاده روزانه از اینترنت(۱۳،۳۱،۳۲)،وسیله اتصال به اینترنت(۳۳)،مدت آشنایی با کامپیوتر و اینترنت(۱۶،۲۵،۳۱،۳۲)،هدف از استفاده(۳،۳۲) و بخش مورد استفاده در اینترنت(۳،۴،۱۳،۳۵) می باشد.
تعریف عملی: در این پژوهش تعریف عملی نحوه استفاده از اینترنت شامل همان تعریف نظری می باشد و مواردی است که توسط بخش دوم پرسشنامه محقق ساخته مورد بررسی قرارمی گیرند.