فصل اول
کلیات تحقیق
-
- مقدمه
بی تردید کار آمدی نظام مالی یک کشور به عنوان زیر مجموعه ای از نظام اقتصادی آن کشور و با توجه به روابط متقابل با دیگر اجزا ، می‌تواند بر کارآمدی سیستم اقتصادی تاثیر بسزایی داشته باشد. بازار سرمایه در این میان به عنوان زیر مجموعه ای از نظام مالی ، از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و نقشی اساسی در رابطه با جذب و هدایت و تخصیص سرمایه موجود در جامعه به سمت سرمایه گذاری در امر تولید و اشتغال زائی ، برعهده دارد. ولی در دهه های اخیر بروز برخی بحران‌ها و ناهنجاری ها در این بازار از یک طرف، هم باعث بروز مشکلاتی در سایر بازارها شده و از طرف دیگر باعث به چالش کشیده شدن تئوری های مالی استاندارد، درناتوانی تبیین و ریشه یابی این بحران‌ها شده که این موضوع محققین و صاحب‌نظران را بر آن داشت تا تحقیقات گسترده ای را در زمینه تبیین و یافتن علل موارد خاص با کمک سایر علوم همانند روانشناسی، علوم اجتماعی و فیزیک انجام دهند که استفاده از دستاوردهای روانشناسی در نظریه های اقتصادی منجر به شکل گیری پاردایم جدیدی تحت عنوان پارادایم “مالی رفتاری” گردیده است که کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه ، عامل اصلی بروز این ناهنجاریها در بازار سرمایه را مسائل رفتاری و روانی سرمایه گذاران می دانند. یکی از پدیده‌های رفتاری که می‌تواند منشا بسیاری از ناهنجاری های قابل مشاهده در بازار سرمایه بحساب می‌آید رفتار جمعی سرمایه گذاران می‌باشد منظور از رفتار جمعی در بازار سرمایه وضعیتی است که فرد بنا به دلایل منطق یا غیر منطقی اطلاعات و تحلیل‌های خود را نادیده گرفته و اقدام به تقلید از تصمیمات دیگران می‌کند. بسیاری از مفاهیم حوزه مالی رفتار ی مثل رفتار توده وار مفاهیمی کیفی و انتزاعی بوده به گونه ای که برای اندازه گیری آن محققین شاخص های کمی مختلفی را پیشنهاد داده‌اند.
-
- بیان مسئله
رفتار توده وار بیانگر رفتاری است که در اثر تعامل بین افراد به وجود می‌آید.در بازار بورس،رفتار توده‌واری شرح تمایل سرمایه گذاران به متراکم شدن در یک سمت بازار است. متون زیادی درباره تمایل سرمایه گذاران به تجمع روی یک طرف بازار که رفتار توده وار خوانده می شود، به رشته تحریر درآمده است. این نوع از الگوی معاملاتی اغلب به صورت پاسخهای توده وار به بی ثباتی در قیمت سهام ، نوسان قیمت فزاینده و تهدید ثبات بازار مالی می‌باشد ولی در نگاهی عمیق تر باید به منشا بروز رفتار توده وار توجه گردد اگر بروز رفتار توده وار ناشی از استفاده سرمایه گذاران از اطلاعات یکسان باشد در این صورت رفتار جمعی مشاهده شده را رفتار جمعی صوری یا غیر عمدی می‌نامند که در واقع نوعی تعدیل بنیادین قیمت ها است که نشان دهنده کارائی اطلاعاتی بازار و تخصیص بهینه منابع مالی بر اساس متغیرهای بنیادی است و باعث ثبات قیمت ها در بورس می شود ولی اگر سرمایه گذاران به دلایل متعدد منطقی یا غیرمنطقی اطلاعات و تحلیل‌های شخصی خود را نادیده گرفته و اقدام به تبعیت و تقلید از تصمیمات سایر سرمایه گذاران کنند در این صورت رفتار توده وار را عمدی می‌نامند که این رفتار یک پدیده رفتاری ناهنجار محسوب می شود و می‌تواند به اختلال در روابط تعادلی بازار و در نتیجه عدم کارائی آن منجر می شود.
در شرایطی که میزان تنش در بازار کم باشد و اطلاعات به طور همزمان در بازار افشا شود در این حالت سرمایه گذاران با تجزیه و تحلیل اطلاعات مشابه به نتیجه مشابه می‌رسند و رفتار توده وار غیر عمدی در بازار اتفاق می افتدو قیمت سهام به قیمتهای بنیادین نزدیک است چون رفتار توده وار غیر عمدی نوعی تعدیل بنیادین قیمت‌ها به سوی متغیرهای بینبادین است. ولی در شرایط تنش زا در بازار سرمایه گذاران به تجزیه و تحلیل‌های خود نمی توانند اعتماد کنند و این عدم اطمینان باعث نادیده گرفتن تجزیه و تحلیل‌های خود و تبعیت از سایر سرمایه گذاران می شود در این حالت رفتار توده وار غیر عمدی در ابزار اتفاق می افتدکه این نوع رفتار توده وار باعث حباب قیمتی ، شکنندگی قیمت‌ها و… می شود وقیمتها از قیمت بنیادین فاصله می گیرندو این نوع رفتار توده وار برای بازار مخرب است.
برای آزمون رفتار توده وار در بازار،باید گروهی از سرمایه گذاران را یافت که فعالانه تجارت می‌کنند و در زمینه رفتار تجاری و سری‌های اطلاعاتی به اندازه کافی همگن عمل می‌کنند. ادبیات این موضوع بیشتر بر سرمایه گذارانی تأکید دارد که کسر بزرگی از بازار را در اختیار دارند. مثلا در بازار های توسعه یافته مانند بازار ایالات متحده به سرمایه گذاران نهادی(۶۰% سرمایه را در اختیار دارند) و در بازارهای نوظهور مثل بازار های تایوان و کره به سرمایه گذاران انفرادی (۷۰% سرمایه را در اختیار دارند) تأکید دارد.
-
- اهمیت و ضرورت تحقیق
بعد از مشخص شدن تاثیر غیر قابل انکار پدیده‌های رفتاری در شکل گیری بحران‌ها و نوسانات شدید در بورسهای مختلف از یک سو . به چالش کشیده شدن تئوری های مالی استاندارد از سوی دیگر باعث گردید تا نظر محققین و صاحب‌نظران بازار سرمایه ، پیرامون موضوعات مالی رفتاری به صورت علمی جلب شود و هر کدام از آن ها سعی کرده‌اند روش‌هایی، با رویکردهای مختلف را برای اندازه گیری رفتار توده وار ارائه دهند و این روش‌ها باعث شده که شناخت وآگاهی سیاست گذاران ، تحلیل گران و سرمایه گذاران و… از بازار کامل تر شود و در نتیجه آن ها با آگاهی بیشتر و به صورت علمی تر اقدام به تصمیم گیری در بازار نمایندو و بنابرین این روش‌ها باعث ارتقا سطح تحلیل و تصمیمات سرمایه گذاران و در نتیجه کاهش احتمال بروز پدیده‌های ناهنجار در بازار سرمایه گردید
علی‌رغم انجام مطالعات فراوان در بورسهای معتبر دنیا در خصوص شناسائی و تجزیه و تحلیل رفتار جمعی سرمایه گذاران ، در ایران هم طی سال‌های اخیر تحقیقاتی در مورد رفتار توده وار انجام گرفته ولی این تحقیقات سرمایه گذاران را از بعد حقیقی و حقوقی بودن و همچنین به روشی که در این تحقیق ارائه شده، صورت نگرفته ، و در این تحقیق سعی شده تا خلا ناشی از این جنبه هم مورد بررسی قرار گیرد.
۱-۴- تاریخچه و ادبیات تحقیق
رفتار توده وار یک موضوع بین رشته ای است،و از رشته‌های روانشناسی ، جامعه شناسی و اقتصاد بحساب می‌آید و محققان و صاحب‌نظران در این رشته ها هر یک از منظر خاص به مطالعه و بررسی آن پرداخته‌اند.
روانشناسان اجتماعی از قبیل گوستاوله بن[۱](۱۸۹۵)،گابریل تارده[۲](۱۹۰۳)،مظفر شریف[۳] (۱۹۳۵,۱۹۳۶) ، هربرت هایمن[۴](۱۹۴۲)، سولمون آسچ[۵] (۱۹۵۱)، لئون فستینگر[۶] (۱۹۵۴)و آلبرت باندورا[۷] (۱۹۶۵) از اولین روانشناسان اجتماعی بودند که علت بروز رفتار جمعی در جوامع بشری و نیز پیامدهای مثبت و منفی آن را از دیدگاه روانشناسی و علوم اجتماعی مورد مطالعه و بررسی قرار دادند.(Rook,2006)
در حوزه اقتصاد نیز ثوراستین وبلن[۸] (۱۸۹۹)اولین اقتصاددانی بود که رفتار جمعی را در قالب تغییرات ناگهانی در رفتار مصرف کنندگان ،از قبیل سبکها و هوسهای زودگذر مصرف کنندگان مورد مطالعه و بررسی قرار داد.کینز[۹] (۱۹۳۶) به عنوان یکی از بزرگترین نظریه پردازان اقتصادی اعتقاد دارد به اینکه افراد از ترس مغایر بودن تصمیماتشان با عرف،ایده ها و عقاید شخصی خود را نادیده گرفته و مطابق با نظر جمع عمل می‌کنند.(Harman,2000)
