فهرست اشکال و نمودارها

فصل اول
مقدمه و کلیات پژوهش

فصل اول: مقدمه

۱-۱- مقدمه و تاریخچه موضوع

با رشد و توسعه فناوری اطلاعات و به‌ خصوص تجارت الکترونیکی زندگی روزمره انسان‌ها دستخوش تغییرات عمده گردیده است. تجارت الکترونیکی روشی را بیان می‌دارد که در آن تراکنش‌های تجاری روی شبکه‌ها به‌ خصوص شبکه اینترنت انجام می‌پذیرد. این تراکنش‌ها شامل خرید و فروش الکترونیکی کالاها، خدمات و اطلاعات است. برنامه‌های خاص تجارت الکترونیکی، از قبیل ارائه خدمات الکترونیکی دولت به شهروندان به‌سرعت در حال رشد و توسعه می‌باشند ولی تجارت الکترونیکی فقط خرید و فروش و ارائه خدمات الکترونیکی نمی‌باشد، بلکه ارتباط، همکاری و کشف و انتشار اطلاعات به‌صورت الکترونیکی نیز در این حوزه قرار می‌گیرد. فناوری اطلاعات، حکومت‌ها و نهادهای اجرائی حاکمیت را نیز تحت تأثیر خود قرار می‌دهد که دراین‌بین مفهوم دولت الکترونیکی و شهروند الکترونیکی مطرح می‌گردد. [۱] با توجه به این مطلب که ساختار اصلی دولت الکترونیکی، ارتباط و تعاملاتی است که دولت با شهروندان (G2C^[1])، بنگاه‌های اقتصادی (G2B^[2])، کارکنان (G2E^[3]) و سایر مؤسسات دولتی (G2G^[4]) برقرار می‌سازد، لذا بررسی مؤلفه‌ها و شاخص‌ها در این چهار حوزه جزء عوامل کلیدی در تحقق اهداف دولت الکترونیکی^[۵] است. از سوی دیگر پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات و درنتیجه، پیدایش ابزارهای ارتباطی و اطلاع‌رسانی نوین و بسیار پیشرفته در دنیای امروز، شکل‌های نوینی از نحوه انجام کارها و ارائه خدمات را پدید آورده است که موجب افزایش دقت، سرعت و شفافیت و کاهش زمان و هزینه و درنتیجه، بهبود کیفی و کمی انجام کارها و خدمات شده است. تسهیلاتی که این فناوری برای انجام امور در اختیار می‌گذارد به نحوی است که باعث گردیده استفاده از این ابزارهای نوین به‌سرعت در حال گسترش باشد. پیش‌بینی می‌شود در آینده نزدیک این شیوه به ابزار مسلط انجام کار و نحوه ارائه خدمت تبدیل گردد. تأثیرات بنیانی و شگرفی که استفاده از این فناوری بر جای می‌گذارد، به‌گونه‌ای است که بدون استفاده از آن، ساختار اداری حتی باوجود پیشرفت در تمامی زمینه‌های دیگر، از کارایی مطلوب برخوردار نخواهد بود. ازاین‌رو، بسیاری از کشورها سعی در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظام اداری خود و اطلاع‌رسانی و ارائه خدمات از طریق این ابزارها و به‌طور خلاصه، تحقق دولت الکترونیکی هستند. مطالعات و بررسی‌های انجام‌شده در این خصوص حاکی از آن است که تلاش و رقابت گسترده‌ای در این زمینه میان کشورها در جریان است. [۲]هدف دولت الکترونیک ارائه خدمات بهتر، با هزینه کمتر و اثربخشی بیشتر است؛ ولی نمی‌توان استاندارد مشخصی برای سایر ویژگی‌های آن معرفی کرد، زیرا هر دولتی می‌تواند با توجه به نیازهای جامعه خودش نظام دولت الکترونیک را پایه‌ریزی کند. [۲]

۱-۱-۱- تعاریف و مدل‌های دولت الکترونیک

هدف اصلی تحقق دولت الکترونیکی، ارائه خدمات مؤثر و کارآمد به شهروندان با بهره گرفتن از فناوری اطلاعات و ارتباطات است، به‌گونه‌ای که دولت، بیشتر و بهتر پاسخگوی نیازهای شهروندان باشد. از مزایای استفاده از فناوری اطلاعات در تعامل میان مردم و دولت، می‌توان موارد زیر را نام برد:
۱- قابلیت ارائه اطلاعات و خدمات در تمام اوقات شبانه‌روز.
۲- عدم نیاز به مراجعه حضوری برای دریافت اطلاعات و خدمات.
۳- ارائه اطلاعات و خدمات سریع و مطمئن.
۴- افزایش اثربخشی و کارایی و کاهش هزینه‌های دولت.
برای موفقیت در دستیابی به دولت الکترونیک به چند تحول اساسی در سیستم دولتی نیاز است که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر می‌باشند:
۱- جایگزینی دولت‌ِ شهروند ـ محور به‌جای دولتِ دیوان ـ محور.
۲- پاسخگویی و شفافیت بیشتر به‌جای تصمیم‌گیری‌های غیر شفاف.
۳- سیاست‌گذاری بر اساس واقعیت‌ها و تحلیل داده‌ها.