اسباب بازی باید با توانایی کودک متناسب باشد. اسباب بازیهای خیلی ساده، از ارزش بازی کمی برخوردارند و همچنین اسباب بازیهای پیچیده، موجب خسته و عصبانی شدن کودک می شوند و او سرانجام آنها را رها می کند، به طوری که حتی کودکان غیرفعال نیز به اسباب بازیهای مناسب سن، جسم و ذهن خود، واکنش خوبی نشان می دهند. بنابراین اگر اسباب بازیهای که ویژه برطرف کردن یا تخفیف ناتوانی کودک هستند، مورد علاقه او نیز باشند، موفقیت بیشتری را به ارمغان می آورند (پامنیت، ۱۹۹۴ ، ترجمه کیان، ۱۳۷۷).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

وقتی کودکان با اسباب بازیهای کوچک بازی می کنند، واکنش منفی بیشتری را نسبت به زمانی به بار مسائلی چون تاب و سرسره بازی می کنند از خود نشان می دهند. به عبارت دیگر، حالت تهاجمی تر نسبت به همبازی نشان می دهد و درست ندارد وسائل خود را به کسی بدهد. در حالیکه در بازی با وسائل بزرگ، او به راحتی می تواند خود را با قواعد بازی تطبیق دهد و نوبت را رعایت کند.
وسائل هنری مثل انواع رنگ، مداد و کاغذ … و یا وسائل دست ساز مثل خمیر و گل و یا آب و شن کمتر از اسباب بازیهای برای مبدل شدن (لباس و کلاه و …) و یا عروسکهای نمایشی و یا وسائل نقلیه و یا قطعات ساختمان سازی می توانند در بازیهای اجتماعی الهام بخش کودکان برای تقلید و یا وانمود کردن باشند. زیرا کودک طی بازی با گل و یا خمیر و آب می تواند چیزی را بسازد و … اما این قبیل وسائل نمی توانند زمانی که او وانمود می کند که پلیس یا مادر و یا معلم است برایش کاربردی داشته باشد و یا الهام بخش باشد. در حالیکه یک کلاه می تواند به او کمک کند که گمان کند که کس دیگری است و یا یک قطعه چوب او را مبدل به قهرمان شمشیر بازی می کند و غیره.
علاوه بر نوع وسیله بازی، خراب و شکسته بودن اسباب بازیها نیز برای کودکان قابل توجه بوده است. هرچند کودک ۱۴ ماهه توجهی به شکستگی اسباب بازیها ندارد، اما همان کودک در ۱۹ ماهگی به شکسته بودن بازیچه اش توجه می کند، زیرا در این سن می فهمد که هر امری علتی دارد، هرچند علت برای او مشخص نیست، اما در ۲ سالگی او آمادگی دارد تا به خاطر عواملی که مخل استانداردهای آنان می شود نگران شوند و گمان کنند که عامل خارجی سبب بروز آن بوده است (مجیب، ۱۳۷۷).
انواع اسباب بازی
اسباب و وسائل بازی، بر حسب دامنه کار و موقعیت یادگیری، به دو دسته عمده تقسیم می شوند :
الف ) سازمان یافته (محدود) : اسباب بازی و اشیای بازی این گروه، شکل مشخص و از پیش تعیین شده ای دارند و دامنه کار آنها محدود است و راه را برای ابتکار و خلاقیت کودک باز نمی گذارند. کودک مجبور به فراگرفتن موقعیت یادگیری خاصی است که در هر وسیله وجود دارد.
ب ) سازمان نیافته (نامحدود) : اسباب و وسائلی که در این طبقه قرار می گیرند، شکل از پیش تعیین شده ای ندارند و کودکان می توانند چیزهایی تازه بیافرینند و خلاف اسباب و وسائل گروه قبل، موقعیت یادگیری متفاوتی دارند و قابل گسترش هستند و دامنه وسیعی دارند، به خلاقیت کودک میدان می دهند و راه را برای ابتکار وی باز می گذارند (نجدی، ۱۳۸۰).
همچنین اسباب بازیها براساس کاربرد آن به چهارگروه اصلی تقسیم می شوند :
۱ ) حسی – حرکتی : کاربرد اسباب بازی حسی – حرکتی در سنین مختلف متفاوت است، به عنوان مثال جغجغه برای نوزاد، سه چرخه بر کودک ۳ ساله، توپ برای کودک بزرگتر اسباب بازی حسی – حرکتی محسوب می شود. لازم به ذکر است که وسائل ورزشی نیز جزء این گروه قرار می گیرد.
۲ ) تقلیدی – تخیلی : کودکان با بهره گرفتن از این نوع اسباب بازی از محیط اطراف خود تقلید کرده، الگوسازی می کنند. ماشین، هواپیما، وسائل منزل، وسائل پزشکی و نجاری، انواع عروسک و … جزء این گروه هستند. این بخش از اسباب بازیها برای گروه دو تا هشت ساله مناسب است.
۳ )خلاق : این گروه اسباب بازیها تخیل و ذهنیت کودک را به عینیت تبدیل می کنند و زمینه رشد و شکوفایی خلاقیت را در او ایجاد می کنندو انواع خانه سازی (لگو)، مکعب های رنگی، سوزنی هاف وسائل ساختن خمیر بازی، وسائل نقاشی و کاردستی و … در این گروه قرار دارند.
۴ ) فکری : اسباب بازیهای فکری به دو دسته تقسیم می شوند :
الف ) یک نفره : مانند جدول هوش، پازل، منشور هوش و …
ب ) دو یا چندنفره مانند انواع بازیهای کارت و مهره دار، منچ، شطرنج و …
اسباب بازیهای فکری وسیله مناسبی برای بازیهای یا قاعده بوده و برای گروه سنی ۶ سال به بالا مناسب می باشد (صبوری، ۱۳۷۹).
ویژگی های اصولی و کلی یک اسباب بازی مطلوب
اسباب بازیها، زمینه ساز رشد و فکر خلاق و جستجوگر در کودک هستند.همین امر می تواند می تواند سرآغاز درک کودک و راهی به سوی شناخت و آگاهی او باشد. اصول کلی یک اسباب بازی مطلوب را می توان به شرح ذیل ذکر کرد :
۱ ) پرورش دهنده قوای خلاقه باشد و سبب آفرینندگی و سازندگی در کودک شود. اسباب بازیف باید محرک خلاقیت و ابتکار باشد، چرا که اسباب بازیها علاوه بر سرگرمیها می توانند به درک کودک از مفاهیم کمک کنند (قربیان، ۱۳۸۰).
اسباب بازیهایی که به طور کامل ساخته شده و کودک کارکمتری بر روی آنها انجام می دهد (اسباب بازیهای کوکی)، قوای کودک را بلااستفاده می گذارد و او را تبدیل به موجودی منفعل و ناظر ساخته های دیگران می کند و کودک را که میل به کاوشگری و کنجکاوی دارد و سعی می کند اسباب بازی را قطعه قطعه کند تا میل درونی اش را ارضا کند، دلسرد می کند (شهر آرای، ۱۳۶۹) مثل قطعات خانه سازی.
۲ ) سبب پرورش و گسترش خیالات و تصورات کودک می گردد. اسباب بازی باید بتواند خیالات و تصورات کودک را گشترش دهد. بنابراین کلیه لوازمی که بتواند در این امر به کودک یاری رساند، مناسب و مطلوب شناخته می شود. کودک، از اسباب بازی و وسائلی که امکان خیال پروری را در او ایجاد کند خسته نمی شود.
۳ ) به کودک در اکتشاف و جستجو از طریق تجربه کمک کند. کودک باید قادر باشد آزادانه به اسباب بازی خود دست بزند. این وسائل نباید یک هدف را در خود داشته باشند، بلکه استفاده از آن باعث شود که کودک، بسیاری از تجربیات روزمره و یا آموخته های خود را به وسیله آن تمرین کرده و کاربرد صحیح و کشف را از این طریق بیاموزد. اسباب بازیهای مناسبند که کودک روی آنها کار کند، با دست آنها را بپیچاند، بچرخاند، خم کند، بِبُرد (قطع کند) رنگ آمیزی یا علامت گذاری بگذارد، اسباب بازیهای که به طرق مختلف بتوان از آنها استفاده کرد، بتوان به شکلهای گوناگون درآورد، آنها را بست و محکم کرد، توسط آنها اشکال مختلف ساخت، کودکان درست دارند اشیاء را لمس کنند سبک و سنگین نمایند و وضعیت ساخت آنها را بفهمند. گل رس، شن، خمیر بازی، الگوها و قطعات ساختمان سازی، وسائل پیچ کردنیف نقاشی یا آبرنگ، نقاشی انگشتی یا با مداد شمعی و مدادرنگی بیشتر دارای چنین خصوصیاتی هستند و کودک فعال است و می تواند بر روی آنها کار کند و تغییراتی که ایجاد می کند مشاهده نماید.
۴ ) به واقعیت نزدیک و با فرهنگ جامعه هماهنگی داشته باشد (قریبان، ۱۳۸۰). اسباب بازی هنگامی معنا پیدا می کند که بتواند به نیاز بازیگر پاسخ دهد و موجب خرسندی وی شود. در واقع ارتباط دو جانبه بین بازیگر و بازیچه ضروری است. از همین رو علاوه بر توجه به نیازهای همه جانبه کودک، وسیله بازی باید با فرهنگی که کودک در آن رشد می کند نیز همبستگی داشته باشد. زیرا چنین ابزاری علاوه بر خوشایند بودن برای کودک، ارزش های متداول جامعه اش را نیز به او می آموزد. به طور مثال در یک برنامه تلویزیونی ایرانی، عروسکی که قهرمان است و بین کودکان ایرانی محبوب، الزاماً این وسیله نمی تواند برای کودکان سایر کشورها که شناختی از آن برنامه تلویزیونی دارند، جذاب باشد. امروزه سازندگان اسباب بازی، تلاش می کنند تا براساس آنچه که در محیط زندگی کودک روی می دهد، و در زندگی عادی وجود دارد نمونه هایی به صورت اسباب بازی در اختیار کودک قرار دهند (مجیب، ۱۳۷۷).
۵ ) سبب رشد و پرورش مهارتها و توانایی های بدنی کودک گردد. اسباب بازی مطلوب علاوه بر پرورش قوای ذهنی، روانی، عاطفی، اجتماعی، خلاقیت و استعداد و … باید توانایی کودک را در زمینه استفاده از اعضای بدن رشد دهد. «اسباب بازی ساخته شده هرچقدر بتواند حواس بیشتری از کودک به کار گیرد لذت بیشتری ایجاد می کند و مناسب تر است. کودکان آن چیزی را که لمس کنند، ببینند و بشنوند بیشتر از آن لذت می برند تا چیزهایی که فقط مشاهده آن باشند. بنابراین برای پرورش کلیه حواس باید اسباب بازی مناسب مناسب آن را در اختیار کودک قرار دهد تا کودک علاوه بر سرگرمی، به تواناییها جسمی خویش نیز آگاه گردد. » (قربیان، ۱۳۸۰).
۶ ) با ویژگیهای همه جانبه کودک تناسب داشته باشد. اسباب بازی باید همواره مناسب سن، مطابق علائق و در خور توانائیهای ذهنی و رشدی کودک باشد نه آنقدر سخت و پیچیده باشد که کودک عاجز از بازی با آن شود و نه آن قدر ساده و آسان باشد که علائق کودک را از بین برده و در او ایجاد خستگی نماید، همچنین به لحاظ فیزیکی به گونه ای ساخته شده باشد که به راحتی در دبستان کودک قرار گرفته باشد و با آن بازی کند به طوری که کودک آن را با کمال میل بپذیرد و در حین بازی از آن واقعاً لذت ببرد. در حقیقت چون خواسته ها و تمایلات کودکان به لحاظ فیزیولوژی و روانشناسی د سنین مختلف فرق می کند، پس در هر سن و سالی اسباب بازی مناسب همان سن را برای آنان تهیه کنیم تا موجب رشد تحملی و شخصیت آنها شود. کیفیت و اندازه اسباب بازی نیز باید با سن و هیکل (قد و قواره) کودک متناسب باشد. دست و قد بچه به آن برسد. اسباب بازی به اندازه ای کوچک نباشد که کودک آن را به زحمت ببینید. همچنین اسباب بازی آن اندازه بزرگ نباشد که قدش به آن نرسد مثلاً وقتی عروسکی برای دخترتان می خرید به اندازه ای باشد که او بتواند آن را روی پای خود دراز کرده و برای آن لالایی بگوید و با ان بازی کند (مطهری، ۱۳۸۱).
۷ ) اسباب بازی بایستی انگیزه و محرک مناسب به همراه داشته باشد و بتواند کودک را جلب نماید. اگر بازی با اسباب بازی توأم با موفقیت باشد، کودک به ادامه بازی ترغیب می گردد. مثلاً وقتی کودک قطعات رنگی را براساس رنگ خاصی هماهنگ می کند یا پازلی را حل نماید، احساس موفقیت می کند و این موفقیت در حکم پاداشی است که وی دریافت می کند (مک للان، ترجمه احمدوند، ۱۳۷۱).
۸ ) جنس مواد اولیه : اسباب بازیهای کودکان از مواد مختلفی ساخته می شوند که هر یک باید با ویژگی خاصی مطابقت داشته باشد (مجیب، ۱۳۷۷). از نظر جنس و رنگ باید دقت نمود که مواد اولیه دست اول باشد. نسبت به نوع اسباب بازی و یا وسائل کودک، بایستی مقاومت و استحکام مواد نرمی و سختی نوع مواد و همچنین انتخاب رنگ مناسب از نظر شادابی – زیبایی و عملکرد را مدنظر داشت. در وسائلی که فلز در آنها به کار رفته باید دقت شود که در صورت شکسته شدن قسمتی از اسباب بازی، فاقد هرگونه تیزی و بریدگی باشد (قربیان، ۱۳۸۰). لبه این وسائل باید رو به داخل باشد تا در اثر ضربه و شکستگی، خطری برای کودک ایجاد نکند و محل اتصالات باشد. علاوه بر این در مناطق بسیار سرد و بسیار گرم استفاده از وسائل فلزی به دلیل عایق دما نبودن، مناسب نیست. یکی از متداول ترین موادی که در ساخت اسباب بازی مودر استفاده قرار می گیرد، پلاستیک است. وسائل پلاستیکی باید صاف و بدون لبه های تیز ساخته شود. ضخامت و محل شکستگی باید به اندازه کافی محکم و مقاوم باشد وسائل تغییر نکرده و در صورت اتصال به قطعات یگر قابلیت اتصال داشته باشد و نیز در اثر پرتاب شدن به آسانی نشکند و یا بریدگی ایجاد نکند. یکی از بهترین مواد در تهیه اسباب بازی چوب است. چوبهای مصرفی در اسباب بازیها باید از همین چوبهای سبک و صاف باشد تا تراشه های چوب به کودک صدمه نزد. یکی دیگر از موادی که در ساختار وسائل بازی به کار گرفته می شودف پاچه است. معمولاً داخل وسائلی مانند انواع عوسکها با موادی پر می شود تا حجم پیدا کند. کلیه مواد پرکننده باید تمیز و غیررسمی باشد. در ساختمان بعضی از اسباب بازیها از مهره های شیشه ای به جای چشم و پایینی اسباب بازی استفاده می شود. این اجزاء چنانچه محکم نباشد، امکان دارد آنها را کنده و ببلعد، این نکته به ویژه در مورد کودکان زیر ۳ سال باید بیشتر رعایت شود.
۹ ) بهداشت و ایمنی : بسیاری از بازیچه های کودکان به جای آنکه وسیله ای برای تفریح و سرگرمی کودکان باشند به حجم آنها صدمه زده و مشکلاتی را به وجود می آورند. به خصوص اگر تولید و عرضه اسباب بازی طبق قوانین خاصی صورت نگرفته باشد. در بسیاری از کشورهای پیشرفته از سالها پیش مقرراتی برای نظارت در کارسازندگان اسباب بازی وضع کرده اند و استانداردهایی برای جنس مواد، رنگ، نحوه ساخت و مونتاژ آنها به وجود آورده اند که براساس آن باید اسباب بازیها را تهیه و در اختیار فروشندگان قرار دهند.
– در اسباب بازیهایی که مستقیماً با پوست بدن کودک در تماس است یا امکان در دهان گرفتن دارد، مانند سازدهنی، دندانگیر و یا ماسک صورت، عروسکهای دستکشی و … که در اثر عرق بدن و یا بزاق دهان، موجب رنگی شدن پوست بدن یا پوشاک کودک می گردد، باید از مواد رنگی مطابق با استاندارد مواد غذایی استفاده کرد. همچنین تمامی روکشها و لعابهای روی اسباب بازیها و وسائل کودک باید از مواد غیررسمی و مجاز باشد (قربیان، ۱۳۸۰).
از آنجا که کودک علاقه بسیاری به کشیدن اسباب بازیها دارد، باید به این نکته توجه داشت که قطر نخ نباید کمتر از ۵/۱ میلی متر باشد. زیرا نخهای نازک پوست دست کودک را می برد. علاوه بر این نخ باید صاف و بدون گره باشد و زیاد بلند نباشد زیرا امکان دارد کودک آن را به گردن خود بپیچد. گاه در اسباب بازیها فنر و یا چرخ دنده استفاده می شود. چنانچه جاسازی این بخش درست نباشد در صورت کوچکترین حرکتی، فنر یا چرخ دنده از جای خود خارج می شود و به چشم و یا دست کودک صدمه می زند. چنانچه اسباب بازیها از چند تکه ساخته شده باشند، محل اتصال باید صاف و یکنواخت باشد. باید محل اتصال به طور مداوم بررسی شود تا شکستگی و یا ترک خوردن و یا باز شدن محل اتصال موجب خروج آنها نشود (مجیب، ۱۳۷۷).
«گینوت^[۵۳]» به طور کلی پنج اصل را در انتخاب اسباب بازی مهم می داند که عبارتند از :
۱ ) برقراری ارتباط و تماس با کودک با دیگران را آسان کند.
در ابراز و تخلیه یک احساس، کودک را تشویق کند.
به افزایش بینش و بصیرت کودک کمک کند.
فرصت هایی برای آزمایش واقعی ایجاد کند.
وسیله ای باشد برای جبران ناکامیها و اظهار تمایلات و آرزوهای سرکوب شده کودک (مطهری، ۱۳۸۱).
نمونه هایی از اسباب بازیها
با توجه به تنوع اسباب بازیها، الزاماً برای بررسی آنها نیاز به طبقه بندی وجود دارد، از این رو از کتاب فرهنگنامه کودکان و نوجوانان، یکی از مناسب ترین طبقه بندی اسباب بازی را که براساس سن کودکان و با توجه به مراحل مختلف رشد حسی – حرکتی، عاطفی – اجتماعی و ذهنی انجام گرفته، انتخاب شده و براساس آن به بررسی چند نمونه از اسباب بازی ها می پردازیم .

جدول اسباب بازیها

سن

حسی – حرکتی

تقلیدی و اجتماعی

تجسمی و فکری

از تولد تا ۱۸ ماهگی

جغجغه
زنگوله
دایره های زنگی