۳-۳-۱- روایی پرسشنامه
به منظور سنجش روایی ابزار از روش روایی قضاوتی استفاده شده است، بدین ترتیب که پرسشنامه اولیه بین ۵ نفر از اساتید و خبرگان بانک ملی توزیع و با اعمال نظرات اصلاحی ایشان پرسشنامه نهایی تدوین گردید.
۳-۳-۲- پایایی پرسشنامه با بهره گرفتن از ضریب آلفای کرونباخ[۳۰]
ضریب آلفای کرونباخ توسط کرونباخ ابداع شده، و یکی از متداول‌ترین روش‌های اندازه‌گیری اعتمادپذیری و یا پایایی پرسشنامه‌هاست. منظور از اعتبار یا پایایی پرسشنامه این است که، اگر صفت‌های مورد سنجش با همان وسیله و تحت شرایط مشابه و در زمان‌های مختلف مجددا اندازه‌گیری شوند، نتایج تقریبا یکسان حاصله شود.
ضریب آلفای کرونباخ، برای سنجش میزان تک بعدی بودن نگرش‌ها، عقاید و … به کار می‌رود. در واقع می‌خواهیم ببینیم تا چه حد برداشت پاسخگویان از سوالات یکسان بوده است. اساس این ضریب بر پایه مقیاس‌هاست. مقیاس عبارتند از دسته‌ای از اعداد که بر روی یک پیوستار به افراد، اشیا یا رفتارها در جهت به کمیت کشاندن کیفیت‌ها اختصاص داده می‌شود. رایج ترین مقیاس که در تحقیقات اجتماعی به کار می رود مقیاس لیکرت است. در مقیاس لیکرت اساس کار بر فرض هم وزن بودن گویه‌ها استوار است. بدین ترتیب به هر گویه نمراتی (مثلا از۱ تا ۵ برای مقیاس لیکرت ۵ گویه‌ای) داده می‌شود که مجموع نمراتی که هر فرد از گویه‌ها می‌گیرد نمایانگر گرایش او خواهد بود (افشانی و همکاران، ۱۳۸۴).
آلفای کرونباخ بطورکلی با بهره گرفتن از یکی روابط زیرمحاسبه می‌شود.
(۳-۱)
یا
که در این روابط k تعداد سوالات، واریانس سوال i ام، واریانس مجموع کلی سوالات، میانگین کواریانس بین سوالات، و واریانس میانگین سوالات می‌باشند .
با بهره گرفتن از تعریف آلفای کرونباخ می توان نتیجه گرفت:
(۱) هرقدرهمبستگی مثبت بین سوالات بیشتر شود، میزان آلفای کرونباخ بیشتر خواهد شدو بالعکس.
(۲) هر قدر واریانس میانگین سوالات بیشتر شود آلفای کرونباخ کاهش پیدا خواهد کرد.
(۳) افزایش تعداد سوالات تاثیرمثبت و یا منفی (بسته به نوع همبستگی بین سوالات) بر میزان آلفای کرونباخ خواهد گذاشت.
(۴) افزایش حجم نمونه باعث کاهش واریانس میانگین سوالات، در نتیجه باعث افزایش آلفای کرونباخ خواهد شد.
بدیهی است هر قدر شاخص آلفای کرونباخ به ۱ نزدیکتر باشد، همبستگی درونی بین سوالات بیشتر و در نتیجه پرسش‌ها همگن‌تر خواهند بود. کرونباخ ضریب پایایی بین ۵/۰ تا ۷/۰ را متوسط و قابل قبول، و ضریب ۷/۰ به بالا را زیاد پیشنهاد کرده‌است. بدیهی است در صورت پایین بودن مقدارآلفا، بایستی بررسی شود که با حذف کدام پرسش‌ها مقدارآن را میتوان افزایش داد.
۳-۴- مقیاس اندازه گیری
فرایند اندازه‌گیری یا رتبه بندی وجود ویژگی‌ها و صفت‌های کمی را مقیاس یا فاصله کردن می‌نامند، که دلیل اهمیت فاصله ها یا شاخص اندازه های کمی را امکان پردازش و تفسیر آن می‌دانند. فاصله یا مقیاس، اندازه ترکیبی یک مفهوم است، اندازه ترکیبی از داده های برآمده از چند سوال و معرف نگرش‌سنج یا عقیده‌سنج بیشتر از فاصله ها یا فاصله ها برای سنجش نگرش افراد استفاده می‌شود، بدین جهت به آن ها نگرش‌سنج می‌گویند.
نگرش سنج، ابزاری است که برای اندازه‌گیری و سنجش نگرش، عقیده یا باور و احساس افراد، بکارگرفته می‌شود.
۳-۴-۱- انواع فاصله ها
فاصله ها به انواع ذیل تقسیم می‌شوند:
۱- فاصله های چندگویه‌ای که از شاخص‌ها یا سوالاتی گوناگونی برای سنجش (اندازه‌گیری) ویژگی یا صفت یک موضوع (یک مفهوم) استفاده می‌شود. بدین جهت، از سوءگیری‌ها و تحریف‌ها و طبقه‌بندی‌های ناروا کاسته می‌شود.
۲- فاصله تک گویه‌ای که از یک شاخص، یا سوال، برای سنجش (اندازه‌گیری) ویژگی یا صفت یک موضوع (یک مفهوم) استفاده می‌شود، و این امر به دلیل مسائلی همچون استفاده از واژه های ابهام‌دار و جمله‌بندی نادرست، و پرسیدن یک سوال اشتباه، می‌تواند ابزار سنجش را از درجه اعتبار ساقط کند.
۳- فاصله های ترکیبی[۳۱] که عبارتند از؛ فهرست‌ها و سنخ‌سنجی
۳-۴-۲- روش‌های فاصله گذاری[۳۲]
برای مقایسه فاصله ها روش‌های مختلفی مطرح است، که در سه گروه به شرح ذیل تقسیم بندی می‌شوند.
۱- روش‌های فاصله‌سنجی مقایسه‌ای یا روش‌های فاصله سنجی غیرمتریک که عبارتند از:
– فاصله، مقایسه‌ای دو به دو (زوجی)[۳۳]
– فاصله، آرایش رتبه‌ای
– فاصله، مجموع ثابت
– فاصله، فاصله اجتماعی بوگاردس[۳۴]
– فاصله، گاتمن[۳۵]
۲- روش‌های فاصله سنجی غیرمقایسه‌ای یا روش‌های فاصله‌سنجی متریک[۳۶] که عبارتند از
– فاصله لیکرت
– فاصله استاپل
– فاصله افتراق معنای یا برش طبیعی
– فاصله تکمیل عبارت
– فاصله ترستون
– فاصله درجه‌بندی
۳- فاصله های ترکیبی
۳-۴-۳-فاصله لیکرت[۳۷]
فاصله لیکرت، فاصله ی است از پاسخ دهندگان می‌خواهند، ارزیابی خودشان نسبت به عقیده، یا باور، یا رفتار، یا احساس و غیره را بر اساس ملاک‌های عینی و ذهنی که دارند، در یک دامنه پاسخ بین موافقت و عدم موافقت ابراز دارند. ابتدا متغیری که برای اندازه‌گیری موردنظر است، بایستی به صورت عملیاتی تعریف شود.
این گزاره‌ها بایستی هم جنبه مثبت و هم جنبه منفی را در نظر بگیرد، و تعداد این گزاره‌های مثبت و منفی حتی‌المقدور در فرم نهایی پرسشنامه برابر باشد. در مقابل هر کدام از گزاره‌ها فاصله به پاسخگو ارائه می‌شود که در برگیرنده موافقت کامل تا عدم توافق کامل است
ویژگی‌های این فاصله به شرح ذیل است:
این فاصله می‌تواند در سطوح ۳ یا ۴ یا ۵ یا ۷ یا ۹ مقوله‌ای (امتیازی) استفاده شود.
– چنانچه این فاصله در سطح ۳ مقوله‌ای انجام گیرد، داده های ارزشمندی حاصل نمی‌شود .
– طبق تحقیقات داده های سطح ۵ و ۷ و ۹ مقوله‌ای (امتیاز) دارای ویژگی‌های مشابه از لحاظ چولگی، میانگین، واریانس، کشیدگی از خود نشان داده‌اند، پس مشابه یکدیگر عمل می نمایند.
– بایستی از رویه نمره دهی منسجمی در لیکرت استفاده شود، یعنی اینکه پاسخ کاملاً موافق به یک عبارت مثبت و پاسخ کاملاً مخالف با یک عبارت منفی (سوال معکوس) بایستی هر دو ارزش ۵ تعلق گیرد.
– اجرای این فاصله برای محقق آسان می‌باشد، و درک آن نیز برای پاسخ دهندگان ساده می‌باشد.
– قابلیت اجرا به صورت مصاحبه، پرسشنامه، تلفنی وحضوری یا الکترونیکی دارد.
– نسبت به دیگر فاصله های جز به جز مقایسه‌ای، وقت‌گیرتر است. زیرا پاسخ‌دهندگان بایستی جملات طولانی را به جای جملات کوتاه بخوانند.
– امکان تفسیر اشتباه از سوی پاسخ دهندگان وجود دارد.
– امکان فاصله سازی دوقطبی از نوع لیکرت وجوددارد.
– پاسخگویان ممکن است دچار سوگیری میانی شوند، و از استفاده از مقوله‌های کرانی خودداری نمایند، که در این صورت برای رفع این مشکل میتوان از لیکرت چهارتایی استفاده کرد، تا جامعه‌ای که سوگیری مرکزی دارد را به یکی از کران‌ها سوق داد.
