فرد در اثر نا امیدی بشدت غیر فعال شده و نمی تواند موقعیت های مختلف خود را بسنجد و تصمیم بگیرد . نا امیدی شخص را سریعا در هم شکسته و او را در برابر عوامل فشار آور بی دفاع و گرفتار می کند .
یکی از متغییر هایی که ارزیابی آن در تبیین تغییر پذیری گرایش به نا امیدی به نظر میرسد ، سخت رویی است . اولت کوبا سا (۱۹۷۹ ) سخت رویی را ویژگی شخصیتی پیچیده ای معرفی می کند که از سه مولفه چالش ، کنترل و تعهد تشکیل شده است . فردی که میزان خصیصه چالش در او بیشتر است رویدادهای زندگی را به منزله فرصتی برای پویایی و سازگاری مجدد و میدانی برای تحقیق و ارتقاء خویشتن تلقی می نماید و در برابر این رویدادها تسلیم منفعلانه را انتخاب نمی کند . فردی که مولفه کنترل در او زیاد است ، احساس تاثیر گذاری بر زندگی خویشتن را دارد و غالبا خود را در تغییر و دگرگونی شرایط توانا و مسئول می بیند . فردی که از تعهد بیشتری برخوردار است ، نه تنها خود را واجد ارزش می بیند ، بلکه در زندگی به چیز هایی بسیار با ارزش معتقد است که اهمیت و معنای زیستن را برای وی برجسته می سازد ( مدی ، اولت ( کوبا سا ) ۱۹۸۴ ص ۳۱ )

طی سه دهه اخیر نقش تعدیل کننده یا محافظت کننده سخت رویی در قلمرو بیماریهای مختلف جسمانی به وفورمورد پژوهش قرار گرفته است( به عنوان مثال : لامبرت همکاران،۱۹۹۰ ) . به نظر می رسد که سخت رویی از طریق شیوه خاص ارزیابی رویدادها و استفاده از روش های مقابله با آنها مکانیزم محافظت کننده ای را در ساختار جسمی و روانی انسان به جریان می اندازد .
پژوهش حاضر رابطه بین سخت رویی و ناامیدی را مورد بررسی قرار می دهد .
فرضیه های تحقیق :
۱ ـ بین سخت رویی و ناامیدی در دانشجویان رابطه معنا دار وجود دارد .
۲ ـ بین چالش و نا امیدی در دانشجویان رابطه معنا دار وجود دارد .
۳ ـ بین تعهد و نا امیدی در دانشجویان رابطه معنا دار وجود دارد .
۴ ـ بین کنترل و نا امیدی رابطه معنا دار وجود دارد .
ضرورت و اهداف پژوهش :
پژوهش حاضر بررسی میزان سخت رویی ( تعهد ، کنترل ، چالش ) برنا امیدی در دانشجویان کشاورزی و روانشناسی است .
از نظر بسیاری از پژوهشگران افرادی که سخت رویی بالایی دارند هنگام بروز مشکل بیشتر از روش مقابله گفتاری استفاده می نمایند .
سخت رویی یک مفهوم روانشناختی است که به شیوه های خاص و با ثبات فرد واکنش های او با رویدادهای استرس زای زندگی اشاره دارد . این سازه شخصیتی از سه مولفه تعهد ، کنترل و چالش تشکیل شده : ۱ ـ تعهد نشان دهنده اعتقاد فرد به ارزشمند و معنا دار بودن فعالیت هایش و احساس عمیق و در آمیختگی با این فعالیت است ۲ ـ کنترل بر عقیده است که تجارب زندگی قابل پیش بینی و کنترل است ۳ـ چالش اشاره دارد به اینکه تغییر در زندگی امری طبیعی بوده و فرصتی برای رشد فراهم می آورد . (کوباسا و همکاران ۱۹۸۲ )
ناامیدی بعنوان یکی از صفتهای خاص واسط افسردگی تعریف شده است . (بک. ۱۹۶۳ و ۱۹۶۷ ملجس بالبی ۱۹۶۹ )
فرد ناامید کسی که در یک سیستمی از انتظارات منفی راجع به خودش و آینده زندگیش قرار گرفته است و رابطه بسیار نزدیکی با مفهوم درماندگی آموخته شده دارد .
تا جای که جستجوها ی محقق به او این امکام ابراز نظر را می دهد تا کنون تحقیقی مشابه تحقیق حاضر صورت نگرفته است .
تعاریف مفاهیم واژگان
تعریف نظری
۱ ـ سخت رویی : یکی از ویژگی های شخصیتی است که به عنوان عاملی برای ارتقا و سلامت تلقی می شود ۰کوبا سا (۱۹۷۹ ) سخت رویی را ترکیبی از باورها در مورد خویشتن و جوان می داند که فرد را دربرابر فشارهای بیرونی و درونی مصون می سازد . در واقع این ویژگی توانایی پروازش مناسب محرکهای درونی وبیرونی است. مفهوم سخت رویی نباید صرفا در نیرو های خاص برای تحمل فراوان فشارهای روانی خلاصه کرد ، بلکه وجود این سازه فرد را در شرایط سخت پیش می برد و او را یاری می کند که وقایع تهدید آمیز را با موقعیت بیشتری پشت سر گذارد . سخت رویی توانایی درک درست شرایط پیرامون و قابلیت تصمیم گیری مطلوب در مورد خویشتن است ( مدی اولت (کوباسا ) ۱۹۸۴ .ص ۳۱ )
ناامیدی: دلمردگی ناشی از افسردگی که می تواند خود را در قالب از دست رفتن امید به آینده نشان دهد . در شرایط فرد احساس می کند که آ ینده نامطبوع خواهد بود یا در موارد شدید خود احساس میکند که آینده ای برایش وجود ندارد (محیط احمد کاویانی غلامحسین ص ۱۱۹)
تعریف عملیاتی :
۱ – سخت رویی : نمره ای که آ زمودنی ها از پرسشنامه بررسی دیدگا ه های شخصی به دست می آ ورند . توصیف تفصیلی این مقیاس در فصل سوم ارائه شده است .
۲ ـ ناامیدی : نمرهای که فرد در پرسشنامه ناامید بک بدست می آورد .
فصل دوم
پیشینه و ادبیات تحقیق
مقدمه
موج تغییرات در دنیای امروزبرای بسیاری از مردم حیرت انگیز و غیر قابل تصور شده است . حتی کسانی که حوزه های تخصصی یا پژوهشی فعالیت دارند ،غا لبا ازحجم عظیم اطلاعات دچار شگفتی می شوند. تحول و پیشرفت در زمینه های متعدد ،ضمن ، ایجاد امکانات و تسهیلات استثنایی انسان را با شرایطی خاص یا حتی بحران زا مواجه ساخته است . اگر انسان در کشورهای پیشرفته نتواند کارهای مناسب سبک زندگی و نگرش های خود را با تغییرات روز هم آهنگ کند یقینا دچار نا کامی و سر خوردگی خوا هد شد . اگر او توان حرکت با موج پیشرفت را از دست بدهد ، زمینه های نامساعد برای بروز نابسامانی های روانی ،یا انزوای اجتماعی او هموار خواهد شد . از آن جا که در هر جامعه عده ای نمی توانند خود را هموار با جهش های بزرگ روز تطبیق دهد ، بروز پاره ای از اختلالات روانی امری اجتناب نا پذیر است.
دکتر فرانکل پس از اتمام سه سال تجربه زندان در اردوگاه آتش وتیز دریافت که در این فاصله همسر و فرزندان او نیزبه قتل رسیده بود ند . علیر غم این مصیت بزرگ درکتاب انسان در جستحوی معنای توصیه در زندگی معنایی وجود داشته باشد ، پس در رنج هم معنا وجود دارد.
(فرانکل ، ویکتور )
انسان در طول تاریخ دیر پای زندگی خود همواره تحت تاثیر ذهنیت دینی و فطرت ذاتی در پی کمک و همیاری به دیگران خاصه خویشان بوده است . در این نظام ذهنی پدیده نیکوکاری وحمایت از افراد نیازمند یکی از کهن ترین سیستم های رایج بوده است ۰یکی از مشکلات اجتماعی خصوصا درکشورهای صنعتی و در حال رشد رسیدگی به وضعیت کودکان بی سرپرست است۰ کودکانی که به عللی والدین خود را ما نند سانحه های طبیعی ،بیماری و غیره از دست می دهند و یا صلاحیت خانواده برای نگهداری آنان به دلایل مختلف توسط کار شناسا ن مورد تردید قرار می گیرد۰ این گفته به آ ن مفهوم نیست که جوامع ابتدایی با پدید ه بی سرپرستی اطفال مواجه نبوده اند ۰ بلکه از گذشته های دور این معضل اجتماعی وجود داشته است اما نحوه برخورد باپدیده بی پرستی به علت تفاو ت در سیستمهای اجتماعی ، اقتصادی، و … از گذشته تا امروز دچار دگرگونی شده است۰
تعریف سخت رویی :
۱ـ سخت رویی ریشه در فلسفه وجودی دارد ۰مقیاسی است که میزان تمایل فرد را به ایجاد پیوند با خویشتن و جهان بیرونی نشان می دهد ( کاسا ، مورتیا کا ۱۹۶۶ ص۲)
۲ـ ترکیبی از باورها در مورد خویشتن وجهان است که از سه مولفه تعهد ،کنترل و چالش تشکیل شده
۳ـ نشان دهنده درک فرد از حهان پیرامون و توانمندی او در اتخا ذ تصمیم ها ی مو ثر و کار ساز تر شخصی است۰ (کاسا ،مورتیا کا ۱۹۶۶۰ ص۲)
در سالهای اخیر سوزان اولت (کو با سا ) و سالوا تعهدی در یک سلسله پژوهش های گسترده به دنبا ل بررسی خصوصیات افرادی بوده اند که در برابر تغییرات فشار زا و اجتناب ناپذیر
زندگی و یا محیط شغلی به خوبی مقاومت کرده ودر عین حال سلامت جسم و روان خود را حفظ کرده اند ( شعر ، مارتین ترجمه بلوچی ص۳۷۵ )
رابطه بین رویدادهای استرس زای زندگی و ابتلا به بیماری در حال پژوهش های گسترده ای بررسی شده است۰ همبستگی متوسط بین استرس و بیماری در حول وحوش ۳۰ درصد به دست آمده ۰ این رقم صرفا بدین معنی است که می توان در ۵ درصد از موارد با آگاهی از رویدادهای استرس زای زندگی احتمال ابتلا ی افراد را به بیماری پیش بینی کرد۰
علیرغم این که این رابطه در مورد بسیاری از مردم واقعیت دارد۰ ولی موارد زیادی مشاهده شده اند که از این قاعده مستثنی هستند ۰یعنی عده ای با وجود تجربه های آسیب زا کماکان سلامت خود را حفظ می کنند حتی مواردی یافت می شود که افراد تحت شرایط شدید استرس کمترین میزان بیماری را گزارش می کنند . ( مدی و کوباسا ۱۹۸۴ ص ۲۲ )
این دو دانشمند در خلال مطالعات خود به وجود یک صفت شخصیتی ، یعنی سخت رویی ، استناد کرده اند که در بیست سال گذشته در حوزه آسیب شناسی روانی موضوع بررسی های متعدد بوده و مولفه های سه گانه آن ، یعنی کنترل ، تعهد و چالش همواره به عنوان سپرهای مقاومت در مقابل اختلال های روانی و جسمی مطرح شده اند . پژوهشگران بی شماری ارتباط بین سخت رویی را با مقوله های بسیار پراکنده ای چون تندرستی جسمی و روانی ، موفقیت و یا فرسودگی شغلی ، اختلال های روانی ، فعالیت های ورزشی ، نگرش نسبت به مرگ و زندگی و حتی طول عمر افراد مورد بررسی قرار داده اند ( کوباسا و مدی ۱۹۷۹ ) .
در واقع سخت رویی نوعی سبک شخصیتی است که مجموعه ای از صفات روانی را در بر می گیرد . افرادی که از این سبک شخصیت برخوردارند . در مقایسه با کسانی که در مقابل مشکلات به زانو در آمده و تسلیم می شوند . در سه زمینه متفاوتند . در درجه اول آنها نسبت به فعالیتهایی که در آن درگیر هستند احساس تعهد می کنند ، یعنی ، درگیری های زندگی را عمدتا تجربه های مثبت و مفید قلمداد کرده و نسبت به آن ها نوعی احساس تعهد می کنند. ( مدی اولت کوباسا ۱۹۸۴ ص ۲۸ )
نکته دوم این که برای افراد سخت رو حوادث و فعالیت های روزمره چالش انگیزند . آن ها تجربه های زندگی را سرشار از معنا می دانند و برخورد های آنها را آموزنده تلقی می کنند . این در حالی است که بسیاری از مردم رویارویی با حوادث را خسته کننده ، ملال آور و یا حتی تهدید آمیز قلمداد میکنند . افراد چالش طلب گاهی رویدادهای مصیب زا ی زندگی را به تجربه های ارزنده ای تبدیل می کنند .( مرکز بهداشت ص۴ ) .
بالا خره افراد سخت رو ،نسبت به رویدادهای زندگی احساس کنترل بیشتری دارند ، آن ها معتقدند که شخصا در پی آمد های زندگی نقشی تعیین کننده داشته و کم و بیش این پی آمد در قلمرو کنترل آن ها قرار دارد . برخورداری از چنین نگرشی باعث می شود که افراد سخت رو رویدادهای زندگی دچار احساس بیگانگی ، ناتوانی و تهدید میشوند و یقینا در چنین برداشتی شیوه ارزیابی شناختی آنان نقش عمده ای ایفا می کند.
فلسفه وجودی :
گفتیم مفهوم سخت رویی ریشه در فلسفه وجودی دارد . در این فلسفه کل نگر انسان موجودی مسئول ، آزاد و مختار است که جسم و روان او واحدی یک پارچه و منسجم را تشکیل میدهد . به اعتقاد طرفداران این مکتب انسان در اینجا و اکنون زندگی می کند . او نه بازیچه محیط است نه مخلوق غرایز و انگیزه های درونی بلکه موجودی است که آزادانه انتخاب می کند و تنها مسئول هستی ، خود است . از دیدگاه فلسفه وجودی چنان چه انسان اراده کند می تواند از محیط مادی یا جسم خود فراتر رفته و در واقع ، این تصمیم اوست که چه شود و چه بکند (ملک زاده پریسا . ۱۳۷۹ ) . رولوحی ، یکی از طرفداران برجسته این فلسفه در توصیف فلسفه وجودی چنین می نویسد : ” رویکرد وجود گرایی نهضتی نیست که به تفکر و اندیشه های نظری بازگشت کرده باشد ، بلکه تلاشی است برای درک رفتار انسان و تجارب او در قالب فرض هایی که خود زمینه ساز آنهاست . انسان موجودی است که هستی را تجربه می کند و خود مورد تجربه واقع می شود ( شکر کن و دیگران ، ۱۳۷۲ )
وجود گرایان انسان را موجودی مرتبط و هم آهنگ می دانند که جسم و روان او واحدی غیر قابل تفکیک و یکپارچه را تشکیل می دهد . به اعتقاد آنان هر چه که فرد در اینجا و اکنون هست و یا تجربه می کند و یا هر آنچه که به آسانی رویت می کند ،موضوع روان شناسی است . وجود گرایان ، همانند پدیدار شناسان پدیده های موجود را تشریح نمی کنند و یا سعی در اثبات آنها ندارند ، بلکه آنها را همانگونه که هستند توصیف یا تعریف می کنند .وجود گرایان روش مذکور را هدف واقعی روان شناسی می دانند ( ملک زاده ، پریسا .۱۳۷۹ ) .
مهمترین فرضیه وجود گرایان در تحول و رشد انسان مفهوم ” شدن ” است . از نظر آنان جهان هستی در هیچ لحظه ای حالت ایستا یا ثابت ندارد ، بلکه تمام عناصر هستی ، همواره در حال شدن ، یعنی در حال تغییرند . انسان همواره می کوشد تا به یک موجود کامل یا تمام عیار تبدیل شود . نکته ای که بر اندیشه های کارل را جزرو سایر انسان گرایان شدیدا سایه افکنده است .
نظریه سخت رویی که از این مکتب سرچشمه گرفته است . با نظریه هایی که عمدتا انسان را همانند یک لوح سفید منفعل می بیند ، تناقض دارد . سوزان کوباسا سه خصلت تعهد ، کنترل و چالش که همگی از فلسفه وجودی نشات گرفته اند ، تلفیق نموده و خصیصه سخت رویی را به عنوان سپری در مقابل ابتلا به انواع بیماری مطرح کرده است .
به اعتقاد ” ویکتور فرانکل ” ( ۱۹۸۷ ) اگر زندگی برای افراد معنا و هدف داشته باشد ، فشارهای ناشی از آن نیز قابل تحمل خواهد بود ، آنچه افراد را در مقابل رویدادهای فشار زا مقاوم میکند ، عمدتا شیوه های شناختی آنهاست ، افراد در تعبیر و تفسیر رویدادها ی زندگی سبکهای شناختی متفاوتی به کار می برند . از نظر ” فرانکل ” معنی دار بودن یعنی درک رویدادهای زندگی به گونه ای که فرد را شایسته زیستن وادامه حیات می کند . هر کوششی که علیه فشار روانی و به منظور غلبه بر آن صورت گیرد در درون خود معنائی دارد که وقایع زندگی را به سود خود تغییر می دهد . او در کتاب “انسان در جستجوی معنی ” مینویسد : ” اگر در زندگی معنا وجود داشته باشد ، پس رنج هم معنا دارد ” موقعیت های فشار زای زندگی همواره می تواند بر میزان توانایی افراد در کنار آمدن با شرایط گوناگون موثر باشد و تداوم شرایط دشوار ، به نوبه خود ، موجب بروز یا تشدید نابسامانیها ی جسمی و روانی می شود . در چنین فضائی انسان ناگزیر است تا برای مقابله با پیامدهای ناشی از فشارهای زندگی به جستجو کارهای موثر تر باشد . از این رو وجود سبک خاص شناختی یا کسب صفاتی که بتواند شدت عوامل فشار زای زندگی را کاهش دهد ، اهمیت ویژه ای می یابد ( فرانکل ، ویکتور ، ۱۹۶۱ ص ۱۷۳ ) .
از نظر بسیاری از پژوهشگران افرادی که سخت رویی بالائی دارند ، هنگام بروز مشکلات بیشتر از روش های ” مقابله کشتاری ” استفاده می کنند . در این روش فرد رویدادهای زندگی را در جایگاه خاص خود قرار داده و آنها را با یک نظام فکری امیدوار کننده ارزیابی می کند . مثلا برای حل مشکل خود با افراد ذی صلاح تبادل نظر نموده و چاره جویی می نمایند . بر عکس افرادی که به روش های ” واپس رونده ” متوسل می شوند برای فرار از مشکل از مواجه شدن با آنها اجتناب می ورزند و یا به رفتارهائی چون پرخاشگری ، نوشیدن الکل و مصرف سیگار پناه می آورند . که در این شیوه فرد برای مدتی از شرایط استرس زا یا بحرانی کناره می گیرد ولی مشکل زیر بنائی او یعنی ذهنیت توام با یاس و نا امیدی ، کماکان باقی می ماند ( مدی ، کوباسا ، ۱۹۸۴ ص ۲۹ )
سخت رویی نباید صرفا به عنوان یک سپر مقاوم در مقابل ابتلا به بیماری تلقی شود بلکه این ویژگی بازتابی از توانایی فرد در خلق کارهای زندگی در شرایط دشوار و رویدادهای استرس زا است . به عبارتی دیگر ، سخت رویی نشان دهنده درک فرد از جهان پیرامون و توانمندی او در اتخاذ تصمیم های موثر و کارسازتر شخصی است. ( کاسکا ، موریتکا ، ۱۹۶۶ ص ۲ )
مطالعات نظری :