برنامه ریزی گام به گام[۲۳]
برنامه ریزی حمایتی[۲۴]
برنامه ریزی عدالت خواه[۲۵]
برنامه ریزی سیستمی[۲۶]
برنامه ریزی راهبردی[۲۷]
برنامه ریزی فرایندی[۲۸]
برنامه ریزی پاسخگو[۲۹]
برنامه ریزی دموکراتیک[۳۰]
برنامه ریزی مشارکتی[۳۱]
هریک از این نظریه ها و دیدگاه ها بر جنبه ها و ابعاد خاصی از برنامه ریزی شهری(شناختی، اجتماعی، اجرایی و…) نظر دارد که به جای خود مفید هستند؛ اما در یک چشم انداز کلی می توان تحول نظریه های برنامه ریزی شهری و منطقه ای در کشور های پیشرفته جهان را در طول قرن بیستم در سه پارادایم و نظریه اصلی جمع کرد که هرکدام در یک محدوده زمانی معین نقش غالب و فراگیر داشته است. این سه پارادایم به ترتیب پیدایش و تکامل خود عبارتند از: الف) برنامه ریزی جامع یا برنامه ریزی عقلانی. ب) برنامه ریزی سیستمی. ج)برنامه ریزی راهبردی. (الیاس زاده, ۱۳۹۱)
یکی از وجوه تمایز برنامه ریزی راهبردی نسبت به رویکردهای پیشین، تقسیم وظایف برنامه ریزی به دو سطح اساسی است که تفاوت کیفی باهم دارند و از مفاهیم کلیدی برنامه ریزی راهبردی محسوب می شوند. سطح اول: برنامه ریزی راهبردی(سیاستگذاری و تصمیم سازی) است و سطح دوم: برنامه ریزی عملیاتی(تهیه طرح، اجرا و نظارت و بازنگری). بر اساس این سطح بندی، اسناد برنامه ریزی راهبردی و توسعه و عمران شهر نیز به صورت دو نوع طرح یعنی “طرح راهبردی یا جامع” و “طرح تفصیلی” تدوین و ارائه می گردد. (الیاس زاده, ۱۳۹۱)
۲-۵-۱ برنامه ریزی راهبردی شهری[۳۲]
طبق تعاریف” برنامه راهبردی شهری، فرایند فراهم نمودن چشم انداز درازمدت از آینده شهر است که بر پایه آن برنامه های اجرایی کوتاه مدت تهیه می شود. تمرکز برنامه راهبردی شهری، تقویت اقتصاد رقابتی و کاهش فقر، بهبود شرایط محیط زیست، ساختار شهر و زیرساخت ها و جنبه های مالی را در بر می گیرد. (CityAlliance, 2006)
۲-۵-۲ راهبرد توسعه شهری[۳۳]
فرایند استراتژی توسعه شهری به عنوان یک نظریه رویه ای-محتوایی و به عنوان رویکردی نوین در برنامه ریزی شهری توسط سازمان ائتلاف شهرها [۳۴] در سال ۱۹۹۹ با هدف کاهش فقر، توسعه پایدار و ارتقای مشارکت و ایجاد حکمرانی خوب شهری مطرح گردید . این رویکرد نوین به دنبال بسترسازی در جهت حل مشکلاتی در شهرهاست که از درون جامعه شهری می جوشد و از این رو، به جای پاک کردن صورت مساله ،می کوشد آن را حل کند. (حاتمی نژاد & فرجی ملایی, ۱۳۹۰)
راهبرد توسعه شهری سندی است که در آن تکنیک های مشارکتی به کارگرفته شده و هدف اصلی آن تامین توسعه پایدار شهری از طریق ایجاد ظرفیت اجتماعی برای چشم اندازسازی مشارکتی و اقدام همگانی می باشد. (گلکار & آزادی, ۱۳۸۴)
از حیث مراحل و گام های اساسی که در تهیه و تدوین راهبرد توسعه شهری طی می شود، این سند نیز از فرایندی مانند سایر اسناد راهبردی تهیه می گردد.
می توان از مراحل زیر بعنوان مدلی برای تهیه و تدوین راهبرد توسعه شهری نام برد:
گام ۱) برنامه ریزی پروژه: ۱.۱) شناسایی طرفهای ذینفع ، نحوه مشارکت و مسئولیتها
۲.۱) سازماندهی
۳.۱) تامین منابع و ظرفیت لازم
۴.۱) تهیه برنامه پروژه
گام ۲) سنجش وضعیت: ۱.۲) گردآوری اطلاعات پایه و ممیزی منابع قابلیت ها و ظرفیت ها
۲.۲) ارزیابی وضعیت شهر و تعیین ویژگی های منحصر بفرد آن
۳.۲) مرور و بررسی محیط خارجی و شناسایی عوامل بالقوه و بالفعل ایجاد تغییر
گام ۳) چشم اندازسازی ۱.۳) بررسی چشم اندازسازی های گذشته و موجود
۲.۳) بازاندیشی و تامل
۳.۳) شناسایی و تدوین چشم انداز
۴.۳) انتخاب چشم انداز بهینه
۵.۳) تدوین سند چشم انداز
گام ۴) تدوین راهبرد ۱.۴) تعیین محورهای راهبردی
۲.۴) طراحی راهبرد برای محورهای راهبردی واجد الویت
۳.۴) تدوین برنامه کار برای مرحله اجرا
۴.۴) تدوین “ برنامه اجرایی “شهر
گام ۵) اجرا و کنترل
(گلکار & آزادی, ۱۳۸۴)
۲-۶ مدل های فرآیندی برنامه ریزی راهبردی
دستیابی به توافق اولیه در خصوص شکل و نحوه اجرای فرایند برنامه ریزی و مدیریت راهبردی در پارادایم تجویزی که در آن فرایند دستیابی به راهبرد نیز به اندازه خود راهبرد با اهمیت است، بدون برخورداری از توالی منطقی از اقدامات به راحتی امکان پذیر نیست. این در حالی است که مدل های مفهومی متعددی توسعه یافته اند که هر یک به طریقی فرایند برنامه ریزی و مدیریت راهبردی را از نقطه ای شروع و به نقطه ای دیگر پایان می دهند. با این حال تفاوتهایی در هر کدام وجود دارد که مبنای تمایز این مدل هاست. بدیهی است که مدل های جدید تر دلیلی بر رد مدل های قدیمی تر به حساب نمی آیند.
مدل های بسیاری برای فرایند برنامه ریزی راهبردی وجود دارد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:
۲-۶-۱- مدل شماره ۱؛ هریسون و جان
این مدل که توسط “جی.هریسون” و “اس.کی.جان” ارائه گردید یکی از ساده ترین مدل های برنامه ریزی و اجرای استراتژی در سازمان ها محسوب می گردد. فرایند برنامه ریزی استراتژیک در این مدل با شناسایی عوامل محیطی داخلی و خارجی آغاز می گردد. در گام بعد این شناخت در بوته تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با توجه به آن در گام بعدی چشم انداز، ماموریت و اهداف بلند مدت مور تدوین قرار می گیرند. پس از این مرحله در گام بعدی استراتژی ها در سه سطح عالی، کسب و کار و وظیفه ای مورد تدوین قرار می گیرند. این چند گام، برنامه ریزی راهبردی در این مدل را شکل می دهند که پس از آن راهبرد به اجرا درآمده و کنترل استراتژی اعمال می گردد. نتایج به دست آمده از کنترل به صورت بازخورد به سایر مراحل پیشین منتقل گردیده و در صورت نیاز اقدامات اصلاحی صورت می پذیرد.
نمودار شماره ۱مدل استراتژیک هریسون و جان منبع: (هریسون & جان, ۱۳۹۲)
۲-۶-۲ مدل شماره ۲؛ علیاحمدی
“علی علیاحمدی” در کتاب مدیریت استراتژیک خود به ارائه مدلی می پردازد که در زیر به آن اشاره می نماییم. مدل علی احمدی از حیث توجه به جزییات و بیان ترتیبی آن ها در فرایند تهیه و اجرای برنامه استراتژیک حائز اهمیت است.
گام اول این مدل ترسیم دورنما (چشم انداز)، ماموریت و اهداف عالیه سازمانی است که پس از آن وارد گام تجزیه و تحلیل درونی و بیرونی شده و فرضیات برنامه ریزی خود را شکل می دهد. سپس ضمن فرموله کردن استراتژی به استخراج استراتژی های قابل حصول از دل گام دوم پرداخته و آن ها را مورد ارزیابی قرار می دهد. اولویت بندی استراتژی ها در راستای اهداف تعیین شده گام بعدی در این مدل محسوب می گردد. پس از تعیین اهداف کیفی و کمی مورد نظر نیاز به آماده سازی ساختار، قوانین و مقررات و سیاست های سازمان برای اجرای بهتر استراتژی است و پس از اصلاحات مورد نیاز در این مرحله منابع ، بودجه و تخصص مورد نیاز بسیج می شوند. در کنار گام برداشتن در مسیر اجرای استراتژی می بایست سیستمهای اطلاعاتی استراتژیک مورد نیاز را جهت اعمال کنترل استراتژیک مورد توجه قرار داد. اجرا نیز نیازمند ارزیابی و کنترل عملیاتی است که اطلاعات بدست آمده از این بخش در اولویت بندی استراتژی ها و تعیین اهداف کمی تاثیرگذار است. بازخورد بدست آمده از کنترل استراتژیک نیز قابل استفاده در گام های اول و سوم می باشد.
نمودار شماره ۲مدل استراتژیک علی احمدی منبع: (علی احمدی, فتح الله, & تاج الدین, ۱۳۸۵)
۲-۶-۳ مدل شماره ۳؛ هیل
مدل طراحی استراتژی “هیل” از جنبه های بسیاری شبیه به مدل هریسون و جان است. بدین معنا که اکثر گام های اساسی مورد توجه در هر دو مدل قرابت نزدیکی به یکدیگر دارند. نکته ای که در این مدل حائز اهمیت است، لزوم مقایسه استراتژی جدید با استراتژی فعلی شرکت است که این مقایسه ممکن است به تغییر ساختار سازمان بیانجامد.
شاید ذکر این نکته نیز خالی از لطف نباشد که از نظر هیل نظام اطلاعاتی منسجمی باید تمام مراحل تدوین استراتژی را احاطه کرده باشد.
نمودار شماره ۳مدل استراتژیک هیل، منبع (خاتمی, ۱۳۸۷)
۲-۶-۴ مدل شماره ۴؛ رایت
“رایت” در این مدل کار خود را با تحلیل محیطهای درونی و بیرونی آغاز نموده و سپس به تدوین اهداف و ماموریت های سازمان می پردازد. تدوین استراتژی های سطح عالی، فعالیتی و وظیفه ای گام بعدی این مدل محسوب می گردد. اجرای استراتژی نیاز به ساختاری منطب با آن استراتژی دارد. در این میان نقش رهبری سازمان برای اجرای استراتژی نقشی بسیار حیاتی محسوب می گردد. در نهایت گام ارزیابی و کنترل استراتژی است که در صورت نیاز به اصلاح، اطلاعات کافی را در اختیار مدیریت قرار می دهد.
نمودار شماره ۴ مدل استراتژیک رایت منبع: (خاتمی, ۱۳۸۷)
۲-۶-۵ مدل شماره ۵؛ اندروز
مانند مدل های بررسی شده تا کنون، مدل “اندروز” نیز با تجزیه و تحلیل محیط های داخلی و خارجی گام ابتدایی خود را برای تدوین برنامه استراتژیک برمی دارد. پس از تدوین چشم انداز، متاموریت و اهداف بلند مدت و رسمی سازمان، در گام بعدی استراتژی ها و در گام های بعدی اهداف عملیاتی، برنامه های کوتاه مدت، بودجه بندی و تخصیص منابع صورت می گیرد. گام بعدی در راستای پیاده سازی، اصلاحات ساختاری، اجرای سیستم های اطلاعاتی و کنترلی، ایجاد فرهنگ مناسب برای پیاده سازی استراتژی در سطوح سازمان و ایجاد سیستم انگیزشی مناسب در کارکنان جهت همراهی مناسب با فرایند پیاده سازی است. گام نهایی نیز ارزیابی وکنترل و در صورت نیاز اقدامات اصلاحی است.
نمودار شماره ۵ مدل استراتژیک اندروز، منبع (خاتمی, ۱۳۸۷)
۲-۶-۶ مدل شماره ۶؛ هانگر
“دیوید هانگر” مدل خود را با ارزیابی عملکرد فعلی آغاز می کند تا بداند که ر کجا قرار گرفته است د راین مدل در گام دوم باید ماموریت ها، اهداف، استراتژی ها و سیاست های فعلی مورد آزمون و ارزیابی قرار گیرند. گام سوم بررسی محیط درونی و بیرونی سازمان است. بررسی فرصت ها و تهدادات محیطی و قوت و ضعف های داخلی موجب ارزیابی وضعیت فعلی سازمان می گردد. در گام بعدی نیاز است که ماموریت ها، چشم انداز و اهداف عالیه سازمان در صورت نیاز مور بازبینی قرار گیرند و سگس گزینه های استراتژیک جدید خلق و مورد ارزیابی قرار گیرند. پس از بررسی همه گزینه های استراتژیک بهترین گزینه ها جهت اجرا انتخاب می گردند و برای پیاده سازی آن ها برنامه ها ، بودجه ها و رویه ها تدوین می گردد. ارزیابی و کنترل نیز به عنوان گام نهایی در این مدل در نظر گرفته شده اند
دانلود فایل های پایان نامه درباره : ارزیابی فرایند تدوین طرح جامع راهبردی- ساختاری شهر تهران- فایل ۴ - منابع مورد نیاز برای پایان نامه : دانلود پژوهش های پیشین
