عوامل خانوادگی مرتبط با وضعیت تحصیلی (تعریف نظری)
عواملی هستند که معرف وضع اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی خانواده دانشجو است(۴۷).
عوامل خانوادگی مرتبط با وضعیت تحصیلی (تعریف عملی)
منظور محقق از عوامل خانوادگی عواملی مانند وضعیت تاهل والدین، سطح تحصیلات والدین، شغل والدین، میزان درآمد خانواده، وضعیت مسکن، محل سکونت والدین، بیماری والدین، درگیری با مسائل و مشکلات خانوادگی و فوت یکی از بستگان درجه اول در طول تحصیل می باشد که با پرسشنامه سنجیده می شود.
عوامل آموزشی نظری (تعریف نظری)
عبارت از عواملی مانند فراگیر، فراده، برنامه، محیط و تجهیزات آموزشی در دانشگاه است که آموزش نظری را تحت تاثیر قرار می دهد(۴۸).
عوامل آموزشی نظری (تعریف عملی)
در اینجا منظور از عوامل آموزشی، عواملی است که به فراگیر، فراده، محیط و امکانات آموزشی در آموزش نظری دانشگاه مربوط می شود که با پرسشنامه سنجیده می شود.
پیش فرضهای پژوهش
یکی از شاخص های مهم ارزشیابی دانشگاه ها، ارزشیابی عملکرد تحصیلی دانشجویان است(۲).
عملکرد تحصیلی به پیشرفت یا افت تحصیلی دانشجویان اطلاق می شود(۴).
پیشرفت و افت تحصیلی مفاهیمی قابل اندازه گیری بوده و با ابزاری به نام آزمون اندازه گیری می شود(۶).
عوامل فردی، عملکرد یا وضعیت تحصیلی دانشجویان را تحت تاثیر قرار می دهد(۲۶).
یکی از مهمترین عوامل پیش بینی کننده چگونگی سازگاری دانشجویان با محیط های جدید به خصوص دانشگاه، مولفه های مرتبط با خانواده دانشجویان و ارتباطات خانوادگی است(۳۴).
عوامل مرتبط با وضعیت تحصیلی در محیط های مختلف، متفاوت است(۲۰).
عملکرد تحصیلی دانشجویان تحت تاثیر پنج عامل آموزشی فراگیر، فراده، برنامه، تجهیزات و محیط آموزشی است که هر یک دارای ویژگی هایی هستند که برحسب شرایط می توانند در موفقیت و شکست تحصیلی دانشجویان تأثیرات متفاوتی داشته باشند(۲۶،۳۱).
شناسایی صحیح عوامل مرتبط با وضعیت تحصیلی دانشجویان، موجب برنامه ریزی مناسب آموزشی می گردد(۱).
ارزشیابی عملکرد تحصیلی دانشجویان علوم پزشکی از اهمیت ویژ ه ای (تعیین وضعیت موجود و نقاط قوت و ضعف) برخوردار است(۵).
محدودیت‌ های پژوهش
برخی هیجانات درونی و وضعیت روحی نمونه ها در هنگام تکمیل پرسشنامه که می تواند بر نحوه پاسخگویی به سؤالات پرسشنامه تأثیر بگذارد، جزء محدودیت های خارج از اختیار پژوهشگر بوده است. همچنین عدم بررسی برنامه درسی به علت زیاد شدن تعداد سوالات پرسش نامه و احتمال عدم پاسخگویی دانشجویان به دلیل وقت گیر بودن آن از محدودیت های دیگر این پژوهش به شمار می رود.
چهارچوب پژوهش
چهارچوب این پژوهش پنداشتی و بر اساس مفهوم ارزشیابی با تاکید بر عملکرد تحصیلی و ارزشیابی آن استوار میباشد، در همین راستا ارزشیابی، انواع ارزشیابی، عملکرد تحصیلی، ارزشیابی عملکرد تحصیلی و عوامل مرتبط با آن مورد بحث قرار میگیرند.
با افزایش تقاضا برای تحصیل در آموزش عالی و گسترش روز افزون دانشگاه ها در سطح جهان، کیفیت آموزش عالی، موضوعی بوده که از سوی صاحبنظران مورد سوال واقع شده است. اما از آنجا که تعریف کیفیت در آموزش عالی مبهم می باشد و در میان صاحبنظران اختلاف بسیاری بر سر تعریف آن وجود دارد لذا قضاوت در باره کیفیت بسیار مشکل است(۲). یونسکو، کیفیت در آموزش عالی را مفهومی چند بعدی می داند که به وضعیت نظام دانشگاهی، رسالت آن و یا به شرایط استانداردهای رشته دانشگاهی بستگی دارد. به طور کلی می توان گفت که کیفیت در یک نظام دانشگاهی با خدمات تخصصی در زمینه های مرتبط با اهداف دانشگاه، نتایج پژوهش های انجام شده و عملکرد شغلی دانش آموختگان ارتباط مستقیم دارد(۱). در این راستا ارزشیابی که قضاوت در مورد کیفیت را ممکن و ساختارمند نموده و مستند بودن کیفیت را مقدور می سازد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است(۲). همچنین تدوین و اجرای طرح ها و برنامه های مناسب جهت تحقق اهداف نظام آموزش عالی، کسب اطلاعات از حاصل کار و میزان دستیابی به اهدا ف با بهره گرفتن از ارزشیابی امکان پذیر می باشد(۱، ۳۱) .

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ارزشیابی عبارت از تعیین ارزش چیزی یا قضاوت درباره ارزش و اهمیت کیفیت یک پدیده می باشد. این واژه در آموزش طبیعاتاً درصدد قضاوت در مورد میزان مطلوب بودن و ارزش پدیده های آموزشی مانند دانشجو، معلم، نظام آموزشی، برنامه درسی و غیره می باشد. وجه مشترک همه این تعاریف تصمیم گیری است. در واقع ارزشیابی فرایندی است که با ایجاد ملاک های قضاوت، مسئولان و تصمیم گیران را در شقوق مختلف تصمیم گیری ها یاری می دهد(۴۹). در حال حاضر ارزشیابی به عنوان یک فعالیت تخصصی در نظر گرفته می شود که مبنای تصمیم گیری عالمانه در نظام آموزشی و انجام تغییرات ضروری و مبنایی برای اعتبار گذاری موسسات آموزشی می باشد. ارزشیابی یک شیوه شناخته شده برای برنامه ریزان آموزشی می باشد که معمولاً از تمام قسمت های برنامه و پس از اجرای برنامه انجام می شود. هدف این نوع ارزشیابی مشخص ساختن جنبه های قوت و ضعف برنامه های آموزشی اجرا شده به منظور ترمیم بخشی از برنامه یا ارائه برنامه جایگزین و یا تداوم برنامه اجرا شده می باشد(۱). با توجه به اهمیت آموزش و نقش آن در پیشرفت جامعه بایستی برنامه های آموزشی را از نظر میزان دستیابی به اهداف به دقت مورد بررسی قرار داد. دانشگاه ها می توانند با ارزشیابی وضعیت آموزشی، نقاط ضعف و قوت خود را تعیین کرده و راهکارهای مناسب را برای ارتقا کیفیت آموزش انتخاب نمایند(۱). با این حال، تعریف جامع تر از ارزشیابی بدین صورت است که ارزشیابی یک فرایند نظامدار برا ی جمع آوری، تحلیل و تفسیر اطلاعات است به این منظور که تعیین شود آیا اهداف مورد نظر تحقق یافته اند یا در حال تحقق هستند و در صورت تحقق، به چه میزان تحقق یافته اند؟(۵۰). ارزشیابی در آموزش عالی عبارت از گردآوری اطلاعات درباره ویژگی های نظام آموزش عالی به منظور قضاوت در مورد آنها و تصمیم گیری و ارائه راه حل در مورد بهبود و ارتقاء کارایی، اثربخشی و کیفیت آنها است. ورتن^[۱۶] و سندرز^[۱۷] معتقدند ارزشیابی در آموزش به یک فعالیت رسمی گفته می شود که برای تعیین کیفیت، اثربخشی، یا ارزش یک برنامه، فرآورده، پروژه، فرایند، هدف یا برنامه درسی به اجرا در آید(۵۱). به طور کلی در ارزشیابی آموزشی، کیفیت به صورت تناسب داشتن موضوع مورد ارزشیابی با اهداف مورد نظر تعریف می شود(۴۹).
شناخته شده ترین و مرسوم ترین نقش ارزشیابی آموزشی عبارتند از :
ارزشیابی نتایج عملکرد دانشجویان در همه زمینه ها
ارزشیابی برنامه های درسی از جهات مختلف
ارزشیابی مقررات، مدیریت ساختار و تشکیلات سیستم های آموزشی
نیتکو^[۱۸] کیفیت را در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به عنوان دانش، مهارت و توانایی هایی که از دانشجویان پس از آموزش انتظار می رود، تعریف کرده است.(۵۲) علاوه بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان، ارزشیابی آموزشی با موضوع های دیگری نیز سروکار دارد. از جمله آنها می توان عملکرد معلمان و مدیران، روش های آموزشی، برنامه های درسی، دوره های آموزشی، مواد آموزشی، پروژه های آموزشی، گروه های آموزشی و سازمان های آموزشی را نام برد. این گونه ارزشیابی های آموزشی از ارزشیابی پیشرفت تحصیلی که در آن صرفاً موفقیت ها و دستاوردهای یادگیری دانش آموزان و دانشجویان مد نظر است معنی گسترده تری دارند. ارزشیابی پیشرفت تحصیلی مفهومی بسیار نزدیک به مفهوم سنجش یادگیری است اما ارزشیابی آموزشی در مفهوم کلی آن معنایی بسیار وسیع دارد. از این لحاظ ارزشیابی آموزشی را می توان در گروه های مختلف زیر قرار داد.
– ارزشیابی از دانش آموزان و دانشجویان: منظور از ارزشیابی از دانشجویان و دانش آموزان عمدتاً ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی یا ارزشیابی از میزان یادگیری^[۱۹] آنان است. استفاده از نتایج ارزشیابی دانشجویی و دانش آموزی به ویژه نتایج ارزشیابی پیشرفت تحصیلی نه تنها برای قضاوت درباره عملکرد یادگیرندگان بلکه برای داوری درباره اثربخشی کیفیت آموزش و روش ها و مواد آموزشی نیز مفید می باشد. عمده ترین ملاک قضاوت در ارزشیابی آموزشی هدف های آموزشی از پیش تعیین شده هستند. بنابراین ارزشیابی پیشرفت تحصیلی مهم ترین نوع ارزشیابی آموزشی است که تعیین می کند دانشجویان و دانش آموزان تا چه میزانی به هدف های آموزشی از پیش تعیین شده رسیده اند(۴۹).
– ارزشیابی از برنامه های درسی و مواد آموزشی: ارزشیابی آموزشی گاهی به منظور تعیین اثربخشی برنامه درسی^[۲۰] یا مواد آموزشی^[۲۱] انجام می شود و شامل ارزشیابی از عواملی مانند روش های آموزشی، کتاب های درسی، مواد دیداری- شنیداری و تدارکات فیزیکی و سازمانی است.(۵۰) در ارزشیابی از برنامه های درسی و مواد آموزشی نیز عمده ترین ملاک، پیشرفت تحصیلی یا میزان یادگیری دانش آموزان و دانشجویان است(۴۹).
– ارزشیابی از پروژه ها و برنامه های آموزشی: علاوه بر برنامه های درسی و مواد آموزشی، پروژه ها^[۲۲] و برنامه های^[۲۳] آموزشی ویژه نیز مورد ارزشیابی واقع می شوند(۵۰).
– ارزشیابی از دانشگاه: منظور از ارزشیابی از دانشگاه^[۲۴] این است ک تعیین شود هدف های پیش بینی شده برای دانشگاه به چه میزانی تحقق یافته اند و نقاط قوت و ضعف آنها کدام اند. یکی از جنبه های مهم ارزشیابی از دانشگاه، برنامه آزمون دانشگاه است. هرچه این برنامه، جامع تر و کامل تر باشد اطلاعات بدست آمده نیز به همان نسبت قابل اعتماد تر و با ارزش تر است. در ارزشیابی از دانشگاه پیشرفت تحصیلی دانشجویان و دانش آموزان مهم ترین بخش برنامه آزمون و منبع کسب اطلاعات است. زیرا هدف عمده هر دانشگاهی، ارتقا پیشرفت تحصیلی دانشجویان و دانش آموزان آن است، همچنین علاوه بر آزمون های متداول پیشرفت تحصیلی و متغیرهای شخصیتی، کاربرد پرسش نامه های مختلف، مصاحبه و مشاهده که از طریق آنها اطلاعات لازم از همه افراد و کارکنان دانشگاه بدست می آیند، ضروری هستند(۴۹).
– ارزشیابی از کارکنان دانشگاه: مقصود از ارزشیابی از کارکنان دانشگاه ارزشیابی از همه کسانی است که به طور مستقیم یا غیر مستقیم مسئول بازده های آموزشی موسسه آموزشی هستند. این ارزشیابی بیشتر به منظور تعیین میزان اثربخشی یا کارآمدی هیات آموزشی یا اساتید به کار می رود. لذا مهم ترین نوع ارزشیابی از کارکنان دانشگاه، ارزشیابی اساتید است. همچنین سایر افرادی که در بالا بردن سطح یادگیری و سایر جنبه های موفقیت تحصیلی نیز موثرند، مشمول این نوع ارزشیابی هستند.
به طور کلی، ارزشیابی در عرصه تعلیم و تربیت و تدریس به دلایل مختلف واجد اهمیت است. اهمیت ارزشیابی از یکسو ناشی از فوایدی است که برای دانشجویان، اساتید، نظام برنامه درسی، نظام آموزشی عالی و جامعه در بر دارد و از سوی دیگر، به الزام های آموزشی مربوط می شود که ارزشیابی از عملکرد تحصیلی دانشجویان را ضروری می سازد(۵). وضعیت تحصیلی از آن جهت مورد توجه محققان قرار گرفته است که آنچه می تواند یک فرد، خانواده و در نهایت یک کشور را در مسیر پیشرفت قرار دهد، بهره مندی از افرادی است که نه تنها دارای سلامت روانی مناسبی هستند بلکه در سیستم آموزشی، مدرسه و در سطح دانشگاه، تحصیلات خود را با موفقیت پشت سر گذاشته اند(۴۵).
ارزشیابی عملکرد تحصیلی در آموزش عالی دارای اهدافی است که برخی از این اهداف عبارتند از ارائه بازخورد به دانشجویان برای بهبود یادگیری، ترغیب و تشویق دانشجویان، تشخیص نقاط ضعف و قوت یادگیری دانشجویان، کمک به دانشجویان برای توسعه مهارت های خود ارزیابی، ارائه تصویری از آنچه که دانشجو آموخته است تصمیم گیری درباره ارتقا یا عدم ارتقا دانشجو، رتبه بندی دانشجویان، ارائه گواهی به دانشجویان جهت ادامه تحصیل، اعطای مجوز انتخاب درس های بعدی، فراهم کردن بازخورد برای اعضای هیئت علمی، بهبود و بهسازی کیفیت تدریس و شناسایی نقاط ضعف و قوت دوره آموزشی(۵۳). کن^[۲۵] و نیوبل^[۲۶] معتقدند، اهداف ارزشیابی از عملکرد تحصیلی دانشجویان عبارتند از داوری درباره تسلط بر دانش و مهارتهای بنیادی، تشخیص مشکلات وی، فراهم کردن بازخورد برای دانشجویان، ارزشیابی اثربخشی درس و ایجاد انگیزه مطالعه در آنها و اندازه گیری پیشرفت و موفقیت دانشجو در طی زمان(۳).
همانطور که گفته شد موفقیت و پیشرفت تحصیلی دانشجویان از اهداف اساسی برنامه های آموزشی است(۳۱). از اینرو یکی از انواع مهم ارزشیابی آموزشی، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی است(۵۴). پیشرفت تحصیلی مفهومی قابل اندازه گیری است و با ابزاری به نام آزمون اندازه گیری می شود(۶). ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، فرآیندی منظم برای تعیین و تشخیص میزان پیشرفت یادگیرندگان در رسیدن به اهداف آموزشی است(۵). یکی از اقدامات ضروری در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی سنجش و اندازه گیری عملکرد فراگیران است که جهت انجام این اقدام، نمرات حاصله از آزمون های مختلف به عنوان معیار قابل استفاده می باشند(۷). با فرض روایی قابل قبول امتحانات در سنجش توانایی دانشجویان، نمرات دروس یا دوره های تحصیلی به عنوان معیار تعیین کننده پیشرفت تحصیلی مدنظر قرار خوا هد گرفت(۶، ۷ ، ۸).
در مقابل موفقیت تحصیلی، اغلب اصطلاح افت یا اتلاف نیز مطرح می گردد(۹). در مورد افت تحصیلی تعابیر و تعاریف متفاوتی ارائه شده که وجه مشترک همه آنها، ناتوانی و شکست در انجام و اتمام موفقیت آمیز دوره تحصیلات رسمی است و شامل جنبه های مختلف شکست تحصیلی^[۲۷] می باشد(۱۰) که با معیارهای مختلفی نظیر مشروطی، تکرار درس، طولانی شدن مدت تحصیل، اخراج، انصراف، ترک تحصیل و غیره قابل بررسی است(۱۱). افت تحصیلی شامل جنبه های مختلف شکست تحصیلی چون غیبت مکرر از کلاس، ترک تحصیل قبل از موعد مقرر، تکرار پایه تحصیلی، کیفیت نازل تحصیلات و کسب محفوظات به جای معلومات است(۵۵). برخی دیگر، اتلاف در نظام آموزشی را در قالب اتلاف هزینه های جاری، اتلاف سرمایه گذاری های ثابت و اتلاف ناشی از هزینه های تحمیل شده به خانواده ها توضیح می دهند(۵۶). سازمان یونسکو، مفهوم افت تحصیلی را به تکرار پایه، ترک تحصیل زودرس و کاهش کیفیت آموزشی و تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان نسبت می دهد. افت تحصیلی به صورت یکی از مشکلات عمده ی مراکز آموزش عالی کشور در آمده است(۱۹) که نه تنها ممکن است دانشجویان را از نظر روحی دچار مشکل نماید بلکه از نظر پیشرفت تحصیلی آن ها را در معرض خطر محرومیت از تحصیل نیز قرار می دهد، به گونه ای که ممکن است شرایط جبران این مشکل آموزشی برای دانشجو امکان پذیر نشده و نیز موجب خلل در بهره برداری بهینه از اصول علمی برای تربیت نیروی انسانی، منابع انسانی و مالی و همچنین موجب نارضایتی اجتماعی شود. شناخت علل عدم پیشرفت تحصیلی و اتخاذ راهکارهای پیشگیرانه و مداخله ای می تواند کمکی مؤثر در کاهش افت تحصیلی و در نتیجه بهبود وضعیت جسمی، روانی و آموزشی دانشجویان باشد(۲۳).
با وجود اینکه عملکرد تحصیلی و ارزشیابی آن یکی از رویکرد های مهم نظام آموزشی است، اما ضعف هایی در رویه های فعلی آن به چشم می خورد که مراکز آموزش عالی و دانشگاه ها نیز از این ضعف ها مبرا نیستند و محققان به میزان گسترده ای بر شناسایی عوامل پیش بینی کننده وضعیت تحصیلی تاکید می کنند(۳۰).
به طور کلی عملکرد تحصیلی دانشجویان، به عنوان فرایند پیچیده ای در نظر گرفته می شود، که تحت تاثیر متقابل عواملی است که هم در ارتباط با نهاد آموزشی بوده و هم مربوط به فردیت دانشجو است(۲۶). بر همین اساس متخصصین تعلیم و تربیت عوامل مرتبط با عملکرد تحصیلی را به دو دسته عوامل بیرونی (محیطی) مانند: موقعیت یادگیری، جو اجتماعی مدرسه، جو عاطفی کلاس، تاثیر گروه همسالان و غیره و عوامل درونی (فردی) مانند: انگیزه^[۲۸] علاقه، نیاز به پیشرفت، کسب موفقیت و غیره تقسیم کرده اند(۲۷). در این مطالعه، ۳ دسته از عوامل مرتبط با وضعیت تحصیلی از قبیل عوامل فردی، عوامل خانوادگی و عوامل آموزشی مورد بررسی قرار خواهد گرفت(شکل ۲-۱).
نگاهی به ادبیات مرتبط با وضعیت تحصیلی دانشجویان، نشان می دهد که عملکرد تحصیلی افراد متأثر از عوامل مختلفی است که یکی از این عوامل، عوامل فردی است(۸). عوامل فردی، عواملی است که مربوط به خود دانشجوست و به شرایط جسمی، ذهنی و رفتاری وی باز می گردد. مانند سن، جنس، وضعیت تاهل، داشتن انگیزه، سلامت جسم و روان، توانایی در مدیریت زمان، انتخاب گروه دوستان و غیره(۲۸). همچنین عواملی هستند که به مشخصات فردی و روانی یک فرد مربوط می شود که شامل ویژگی های فردی افراد است. ویژگی های فردی، مجموعه ای از حالات، کیفیات و مشخصات به خصوصی است که یک فرد را از افراد دیگر متمایز می کند(۴۷). منظور محقق از عوامل فردی در این مطالعه عواملی مانند؛ سن، جنس، وضعیت تاهل، رتبه تولد، تعداد افراد خانواده، نوع دیپلم، معدل کتبی دیپلم، رتبه کشوری در کنکور ورودی، نوع سهمیه قبولی در کنکور ورودی، فاصله اخذ مدرک پیش دانشگاهی تا ورود به دانشگاه، رشته تحصیلی، ترم شاغل به تحصیل، علاقه مندی به رشته تحصیلی، محل سکونت در زمان تحصیل، وضعیت بومی بودن، ابتلا به بیماری، اشتغال به کار حین تحصیل، تعداد ساعات اشتغال به کار در هفته، مسئولیت تامین مالی خانواده، درگیری با مسا ئل عاطفی و روانی در طول تحصیل، داشتن مکان مناسب برای مطالعه، داشتن برنامه منظم جهت مطالعه، سابقه مردودی، تعداد دفعات مردودی، سابقه مشروطی، تعداد دفعات مشروطی و ترم تحصیلی مشروط می باشد. عوامل فردی مرتبط با عملکرد تحصیلی که در اینجا به آن پرداخته شده است به ترتیب شامل؛ جنسیت، عوامل جسمانی، شرایط عاطفی- روانی، برنامه ریزی جهت مطالعه و علاقه به رشته تحصیلی می باشد.
جنسیت : برخی مطالعات نشان داده اند که دختران نسبت به پسران دارای توانایی تحصیلی بهتری هستند. همچنان که برخی گزارش ها موید این مسئله است که میزان مردودی و تکرار پایه در پسران بیش از دختران است. با این حال نکته مهم در این زمینه آن است که جنسیت به خودی خود به عنوان یک متغیر نمی تواند باعث افت و شکست تحصیلی گردد(۵۷).
عوامل جسمانی: دانش آموز یا دانشجویی که دارای قوای جسمانی ضعیف باشند از سلامت عمومی خاص برخوردار نبوده، ممکن است نتوانند به اندازه کافی کوشش و فعالیت داشته باشند. از این رو این دسته از افراد ممکن است به دلیل دارا بودن استعداد ابتلا به انواع بیماری ها از پیشرفت تحصیلی باز بمانند(۵۸).
شرایط عاطفی- روانی: این شرایط را می توان به عنوان اصلی ترین عامل پیشرفت و یا افت تحصیلی دانست. بسیاری از دانش آموزان یا دانشجویان با اینکه از بهره هوشی بالاتر از متوسط و ظرفیت یادگیری قابل ملاحظه ای برخوردارند، اما صرفاً به دلایلی از قبیل فقر عاطفی، انگیزه ناکافی، عدم پشتکار، فقدان اعتماد به نفس، عدم کفایت در ابراز وجود، کم بودن احساس خود ارزشمندی، کم رویی، نداشتن نگرش مثبت و قوی برای زندگی و تعارض روانی و … دچار بی رغبتی تحصیلی شده و نمی توانند وضعیت تحصیلی مطلوبی داشته باشند. این قبیل افراد نیازمند تقویت اعتماد به نفس، بالا بردن انگیزه و شناخت و درمان هستند تا آنجا که در حوزه شناختی آنها نگرش مثبت نسبت به خود و محیط اطراف به وجود آید و انگیزه غنی برای تلاش بیشتر و ظاهر ساختن استعدادهای بالقوه در آنها ایجاد شود(۵۹).
برنامه ریزی جهت مطالعه: هر فردی در زندگی برای انجام کوچکترین فعالیت، نیازمند یک برنامه منظم است. برنامه ریزی معین، طبقه بندی کردن، نظم دادن، به ترتیب انجام دادن، مطالعه و تحقیق، شناخت و آگاهی، بررسی موانع و محدودیت ها، پیش بینی و احتمالات، میزان موفقیت یا شکست، تهیه طرح و نقشه و غیره، داشتن هدف و رعایت ملاک و معیارهای انسانی در متن یک برنامه قرار دارد که به فرد در رسیدن به موفقیت کمک می کند. یکی از دلایل عمده شکست و عدم موفقیت انسان ها در رسیدن به ایده آل ها و اهداف خود در زندگی، عدم برنامه ریزی صحیح است. مراحل برنامه ریزی شامل تعیین وضع موجود، هدف، انتخاب روش، اجرای آزمایشی، اجرا و ارزشیابی است(۵۷). برنامه ریزی حرکتی گام به گام، هوشمندانه و منطقی برای رسیدن به سکوی موفقیت است. برنامه ریزی در افزایش میزان درک و یادگیری بسیار موثر است، به طوری که باعث ایجاد علاقه می شود در حالی که بی برنامگی با روی هم انباشته شدن دروس باعث می شود درس های جدید، خوب آموخته نشده و به مرور زمان احساس عقب ماندگی، ضعیف بودن، بی حوصلگی، تنفر از درس و دلهره و شکست را در فرد ایجاد کند. علاوه بر آن برنامه ریزی، تمرکز حواس را آسان تر کرده، ذهن را برای یادگیری بهتر آماده می کند. مهمتر از طرح برنامه، این است که با شدت و قدرت هر چه تمام تر به آنچه تصمیم گرفته شده و برنامه ریزی شده است، عمل شود و با اشتیاق و علاقه در برابر مزاحمت ها، کشمکش ها و احساسات زودگذر مقاومت کرده و از هر لحظه به خوبی بهره برداری شود. با این حال تهیه برنامه مناسب در وهله اول بدون خطا و اشتباه نخواهد بود و از همین رو به تمرین و آزمایش نیاز دارد. اگر اولین برنامه، عملی نباشد باید در حد امکان تغییر داده شود و با توجه به توانایی های فرد دوباره تهیه شود که در این راستا می توان از معلمان، اساتید، دوستان و والدین نیز یاری خواست. با این حال باید در نظر داشت که آنچه فرد را در اجرای برنامه پیروز می کند، ایمان به اهداف است. اگر در اجرای برنامه با سستی و ضعف برخورد شود، مرور مجدد و عمیق اهداف می تواند کمک کننده باشد به گونه ای که هر اندازه ایمان به هدف و میل به پیشرفت بیشتر باشد، به همان اندازه از برنامه بیشتر سود برده می شود(۵۹).
علاقه به رشته ی تحصیلی از جمله عوامل موثر در پیشرفت تحصیلی است. بی علاقگی به رشته ی تحصیلی، ممکن است انگیزه ی پیشرفت تحصیلی را کاهش داده و یا از بین ببرد. در نتیجه، افت تحصیلی، پدیده ی مردودی و ترک تحصیل که از مشکلات و آفات هر نظام آموزشی است، بروز می کند(۵۶).
دومین عامل مرتبط با عملکرد تحصیلی، عوامل خانوادگی است(۱۰). خانواده چیزی بیش از مجموعه افرادی است که در یک فضای مادی و روانی بسر می برند(۳۴). خانواده یک نظام اجتماعی و طبیعی است که ویژگی های خاص خود را دارد و نهاد اولیه هر جامعه ای به شمار می رود که کانون ظهور عواطف انسانی و روابط صمیمانه میان افراد است و می توان گفت عملکرد خانواده تاثیر مستقیم و بسزایی بر عملکرد جامعه دارد(۶۰). روانشناسان معتقدند که شخصیت افراد در پنج سال اول زندگی شکل می گیرد. بنابراین خانواده به عنوان اولین نهاد اجتماعی می تواند نقش بارزی در عملکرد تحصیلی افراد داشته باشد. در دو دهه اخیر، موضوع تاثیر والدین و خانواده بر وضعیت تحصیلی، انگیزشی، عاطفی و اجتماعی دانشجویان مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته و نتایج حاکی از تاثیر گسترده خانواده در جنبه های مختلف زندگی دانشجویان است(۳۶). بطوریکه یکی از مهمترین عوامل پیش بینی کننده چگونگی سازگاری دانشجویان با محیطهای جدید به خصوص دانشگاه، مولفه های مرتبط با خانواده دانشجویان و ارتباط های خانوادگی است(۳۴). یکی از جنبه های کارآمدی خانواده در عملکرد تحصیلی فرزندان پدیدار می شود. موفقیت یا شکست در وضعیت تحصیلی می تواند ناشی از کارکردهای سالم یا ناسالم خانواده باشد(۳۰). فقر مالی، پایین بودن سطح فرهنگ خانواده، اختلاف و کشمکش در خانواده، میزان کنترل فرد توسط والدین، آداب و رسوم حاکم بر خانواده از عوامل خانوادگی هستند که بطور مستقیم یا غیر مستقیم بر وضعیت تحصیلی اثر می گذارند. والدینی که به آموزش و پرورش، سواد، حسن رفتار و معاشرت اجتماعی و یا هر نوع پیشرفت اجتماعی بی توجه هستند، مسلماً در موفقیت تحصیلی فرزند خود تاثیر منفی خواهند داشت. الگو و نمونه بودن والدین یعنی آنچه واقعاً هستند، نه آنچه تصور می کنند، بیش از هر چیز دیگر در کودکان موثر است(۶۱). برخی تحقیقات به رابطه بین وضعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده و وضعیت تحصیلی اشاره کرده اند(۶۲). از اینرو می توان نقش خانواده را در زمینه های اقتصادی، فرهنگی و عاطفی مورد توجه قرار داد(شکل ۲-۱).